Неке және отбасы туралы

Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы

Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 26 желтоқсандағы № 518-ІV Кодексі.

МАЗМҰНЫ

РҚАО-ның ескертпесі!

Осы кодекстің қолданысқа енгізілу тәртібін 283-баптан қараңыз.

Осы Кодекс неке-отбасы (ерлі-зайыптылық- отбасы) қатынастарын реттеудің мақсаттарын, міндеттерін, қағидаттарын және құқықтық негіздерін айқындайды, отбасының дамуын Қазақстан Республикасының мемлекеттік әлеуметтік саясатының басым бағыты ретінде айқындай отырып, оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз етеді.

ЖАЛПЫ БӨЛІМ

1-БӨЛІМ. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢНЕКЕ-ОТБАСЫ ЗАҢНАМАСЫ

1-бап. Осы Кодексте пайдаланылатын негізгі ұғымдар

1.Осы Кодексте мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

1)азаматтық хал актілері – адамды дараландыратын және оның құқықтары мен міндеттерінің туындауымен, болуымен және тоқтатылуы мен байланысты болатын заңдық тұрғыдан ресімделген мән-жайлар;

2)азаматтық хал актілерін тіркеу бөлімі (бұданәрі – тіркеуші орган) – азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын жергілікті атқарушы орган;

3)аккредиттеу – Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органының бала асырап алу жөніндегі агенттіктердің және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдардың өз қызметін жүзеге асыру құқығын ресми тануы;

4)алименттер – бір адам оны алуға құқығы бар екінші адамға беруге міндетті ақшалай немесе материалдық қаражат;

5)ата-аналарының (ата-анасының) қамқорлығынсыз қалған бала (балалар) – ата-ана құқықтарының шектелуi ненемесе олардан айрылуына, хабарсыз кеткен деп танылуына, қайтыс болған деп жариялануына, әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектелген деп танылуына, бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеуiне, бала тәрбиелеуден немесе оның құқықтары мен мүдделерiн қорғаудан жалтаруына, оның ішінде баланы тәрбиелеу немесе медициналық ұйымнан алудан бас тартуына байланысты, сондай-ақ ата-ана қамқоршылығы болмаған және Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өз құқықтары мен мүдделерінің қажетті қорғалуын қамтамасыз етуге мұқтаж болған өзгеде жағдайларда жалғыза та-анасының немесе екеуініңде қамқорлығынан айрылған бала (балалар);

6)ата-анасы бас тартқан бала (ата-анасы бас тартқан балалар) – тиісті заңды құжаттарды ресімдеу жолымен оны одан әрі тәрбиелеуден, оқытудан, материалдық қамтамасыз етуден ата-аналары (ата-анасы) бас тартқан бала;

7)әке болуды анықтау – баланың анасымен некеге тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) адамның балаға қатысты әке болуын тіркеуші органның анықтауы не сот тәртібімен анықтау;

8)бала (балалар) – он сегіз жасқа (кәмелетке) толмаған адам;

9)бала асырап алу – нәтижесінде шығу тегі бойынша туыстарының құқықтары мен міндеттеріне теңестірілетін жеке мүліктік емес және мүліктік құқықтар мен міндеттер туындайтын сот шешімі негізінде баланы (балаларды) отбасына тәрбиелеуге берудің құқықтық нысаны;

10)бала асырап алу жөніндегі агенттіктер – өз мемлекетінің аумағында балаларды асырап алу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын және осы Кодексте белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының аумағында осындай қызметті жүзеге асыру үшін аккредиттелген коммерциялық емес шетелдік ұйымдар;

10-1)бала қонақтайтын отбасы – барлық үлгідегі ұйымдардағы (білім беру, медициналық және басқалар), жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды білім беру процесіне байланысты емес кезеңдерде (каникулдар, демалыс және мереке күндері) тәрбиелеуге уақытша қабылдаған отбасы;

11)балалық шақ – кәмелетке толмаған адамдардың құқықтық жай-күйі;

11-1)баланы қабылдайтын отбасы – жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған білім беру ұйымдарындағы кемінде төрт және оннан аспайтын жетім баланы, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы тәрбиелеуге қабылдайтын отбасына орналастыру нысаны;

12)баланың заңды өкiлдерi – Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес балаға қамқорлық жасауды, бiлiм, тәрбие берудi, оның құқықтары мен мүдделерiн қорғауды жүзеге асыратын ата-аналар (ата-ана), бала асырап алушылар, қорғаншы немесе қамқоршы, баланы қабылдайтын ата-ана (баланы қабылдайтын ата-аналар), патронат тәрбиешi және оларды алмастырушы басқада адамдар;

13)жақын туыстар – ата-аналар (ата-ана), балалар, асырап алушылар, асырап алынғандар, ата-анасы бір жән еата-анасы бөлек ағалы-інілер мен апалы-сіңлілер (аға-қарындастар), ата, әже, немерелер;

14)жалған неке (ерлі-зайыптылық) – ерлі-зайыптылардың немесе олардың біреуінің отбасын құру ниетінсіз, Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен қиылған неке (ерлі-зайыптылық);

15)жеке басты куәландыратын құжат – жеке басты сәйкестендіру мақсатында оның иесінің жеке басын және құқықтық мәртебесін анықтауға мүмкіндік беретін, жеке тұлғаның дербес деректері туралы тіркелген ақпараты бар белгіленген үлгідегі материалдық объект.

Жеке басты куәландыратын құжаттарға "Жеке басты куәландыратын құжаттар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабының 1-тармағында көрсетілген құжаттар жатады;

16)жек жаттық – ерлі-зайыптылардың бірінің екінші жұбайының жақын туыстарына қатысы;

17)жетім бала (балалар) – ата-анасының екеуіде немесе жалғыз анасы (әкесі) қайтыс болған бала (балалар);

17-1)жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым – осы Кодексте белгіленген құзыретіне сәйкес жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, балаларды тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген және қабылдаған Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына тәрбиелеуге орналастыруға жәрдемдесуді өтеусіз негізде Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге асыратын және осы Кодексте белгіленген тәртіппен осындай қызметті жүзеге асыру үшін аккредиттелген коммерциялық емес ұйым;

17-2)Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың және балаларды өз отбасыларына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірге надамдардың республикалық деректер банкі (бұдан әрі – Республикалық деректер банкі) – жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы, сондай-ақ жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасыларына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдар туралы мәліметтер қамтылатын дерекқор;

17-3)көп балалы отбасы – құрамында бірге тұратын төрт және одан көп кәмелетке толмаған баласы, оның ішінде кәмелеттік жасқа толғаннан кейін білім беру ұйымдарын бітіретін уақытқа дейін (бірақ жиырма үш жасқа толғанға дейін) орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі, жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарында күндізгі оқу нысаны бойынша білім алатын балалары бар отбасы;

18)Қазақстан Республикасының балалар құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы – Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын орталық атқарушы орган;

19)қамқоршылық – он төрттен он сегіз жасқа дейінгі баланың (балалардың), сондай-ақ құмар ойындарға, бәстігуге, спирттік ішімдіктерге немесе есiрткi заттарға салыну салдарынан сот әрекет қабілетін шектеген кәмелетке толған адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың құқықтық нысаны;

20) алыптасталды - ҚР 01.04.2019 № 240-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

21)қорғаншылық – он төрт жасқа толмаған балалардың және сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адамдардың құқықтары мен мүдделерін қорғаудың құқықтық нысаны;

22)қорғаншы немесе қамқоршы – қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыру үшін Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен тағайындалған тұлға;

23)қосалқы репродуктивтік әдістер ме нтехнологиялар – азаматтардың репродуктивтік қызметiн түзеуге бағытталған диагностика, емдеу және оңалту жөнiндегi медициналық іс-шаралар кешенi;

24)материалдық жағдай – жалақының, зейнетақының, басқада табыстардың болуы немесе болмауы; олардың мөлшері; мүлкінің болуы; отбасының басқада мүшелерінен материалдық көмек алуы немесеа лмауы;

25)мүліктің шарттық режимі – ерлі-зайыптылардың неке шартымен белгіленген меншік режимі;

26)неке (ерлі-зайыптылық) – ерлі-зайыптылар арасындағы мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтармен міндеттерді туғызатын, отбасын құру мақсатында Қазақстан Республикасының заңында белгіленген тәртіппен тараптардың ерікті және толық келісімімен жасалған еркек пен әйел арасындағы тең құқықты одақ;

27)неке (ерлі-зайыптылық) жасы – осы Кодексте белгіленген, адамның некеге отыру (ерлі-зайыптыболу) құқығына жеткендегі жасы;

28)некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) ана - бала (балалар) туған, бірақ тіркеуші органдарда тіркелген некеде тұрмаған (ерлі-зайыптыболмаған) әйел;

29)отбасы – некеден (ерлі-зайыптылықтан), туыстықтан, жекжаттықтан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиеге алудың өзгеде нысандарынан туындайтын және отбасы қатынастарын нығайтып, дамытуға септігін тигізуге арналған мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтар мен міндеттерге байланысты адамдар тобы;

30)отбасылық жағдай – некеде (ерлі-зайыпты) болу не болмау немесе некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу, жесірлік, балалардың немесе отбасының басқада мүшелерінің болуы немесе болмауы;

30-1)өмірлік қиын жағдайда жүрген бала (балалар) – "Арнаулы әлеуметтік қызметтер туралы" Қазақстан Республикасының Заңында көзделген қалыптасқан мән-жайлардың салдарынан тыныс-тіршілігі бұзылған және осы мән-жайларды өз бетінше немесе отбасының көмегімен еңсере алмайтын бала (балалар);

31)патронат – жетім балалар, ата-аналарының (ата-анасының) қамқорлығынсыз қалған балалар қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган мен баланы (балаларды) тәрбиеге алуға тілек бiлдiрген адам жасайтын шарт бойынша отбасыларғ апатронаттық тәрбиеге берілетін тәрбие нысаны;

32)репродуктивтік денсаулық – адамның толымды ұрпақ туғызуға қабілетін көрсететін денсаулығы;

33)суррогат ана – суррогат анна болу шартына сәйкес тапсырыс берушілер үшін қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологиялар қолданылғаннан кейін құрсақ көтеретін және бала (балалар) туатын әйел;

34)суррогат ана болу – сыйақытөленеотырып, суррогатанаменерлі-зайыптыларарасындағышартбойынша, күніжетпейбосанужағдайларынқосаалғанда, бала (балаларды) көтеружәнетуу;

35)суррогат ана болу шарты – некеде тұрған (ерлі-зайыптыболған) және балалы болғысы келетiн адамдармен қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану жолымен бала көтеруге және тууға өз келiсiмiн берген әйел арасындағы нотариата куәландырылған жазбаша келiсiм;

36)туыстар - үлкен атасы мен үлкен әжесіне дейін ортақ ата-бабалары бар туыстық байланыстағы адамдар.

2.ЕгеросыКодекстеөзгешебелгіленбесе, "бала (қыз) асырапалу" және "балаасырапалу", "бала (қыз) асырапалушылар" және "балаасырапалушылар", "асырапалынғанбалалар (қыздар)" және "асырапалынғанбалалар", "бала (балалар)" және "бала", "ата-аналар (ата-ана)" және "ата-аналар", "ерлі-зайыптылар (жұбайы, зайыбы)" және "ерлі-зайыптылар" дегенұғымдардыңмәнібірдей.

Ескерту. 1-бапқаөзгерістеренгізілді - ҚР 2013.01.29 № 74-V (алғашқыресмижарияланғанынанкейінкүнтізбеліконкүнөткенсоңқолданысқаенгізіледі); 05.07.2014 № 236-V (01.01.2015 бастапқолданысқаенгізіледі); 29.09.2014 № 239-V (алғашқыресмижарияланғанкүніненкейiнкүнтiзбелiконкүнөткенсоңқолданысқаенгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (қолданысқаенгізілутәртібін2-баптанқараңыз); 18.04.2017 № 58-VI (алғашқыресмижарияланғанкүніненкейінкүнтізбеліконкүнөткенсоңқолданысқаенгізіледі); 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқыресмижарияланғанкүніненкейінкүнтізбеліконкүнөткенсоңқолданысқаенгізіледі); 01.04.2019 № 240-VI (алғашқыресмижарияланғанкүніненкейінкүнтізбеліконкүнөткенсоңқолданысқаенгізіледі); ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқаенгізілутәртібін2-баптанқараңыз); 02.07.2020 № 356-VI (алғашқыресмижарияланғанкүніненкейінкүнтізбеліконкүнөткенсоңқолданысқаенгізіледі) Заңдарымен.

2-бап. ҚазақстанРеспубликасыныңнеке-отбасызаңнамасыныңнегіздері

1.Неке (ерлі-зайыптылық) жәнеотбасы, ана, әкежәнебаламемлекеттіңқорғауындаболады.

2.Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы:

1)еркек пен әйелдің некелік (ерлі-зайыптылық) одағының еріктілігі;

2)отбасындағы ерлі-зайыптылар құқықтарының теңдігі;

3)отбасыныңісінекімніңболсадаөзбетіншеараласуынажолберілмеушілік;

4)отбасыішіндегімәселелердіөзаракелісімарқылышешу;

5)балалардыңотбасындатәрбиеленубасымдығы, олардыңөсіп-жетілуіменәл-ауқаттыболуынақамқорлық;

6)отбасыныңкәмелеткетолмаған, қартжәнееңбеккеқабілетсізмүшелерініңқұқықтарыменмүдделерінбасымдықпенқорғау;

7)отбасымүшелерініңөзқұқықтарынкедергісізжүзегеасыруынқамтамасызету, осықұқықтардысотарқылықорғаумүмкіндіктері;

8)отбасының барлық мүшелерінің салауатты өмір салтын қолдау қағидаттарына негізделеді.

3.Тек мемлекеттік органдар қиған неке (ерлі-зайыптылық) ғана танылады.

Дінижораларменрәсімдербойыншақиылғаннеке (ерлі-зайыптылық) тіркеушіоргандардатіркелгеннекеге (ерлі-зайыптылыққа) теңестірілмейдіжәнетиістіқұқықтықсалдарлартудырмайды.

Еркекпенәйелдің, сондай-ақбіржыныстағыадамдардыңшынмәніндебіргетұруынеке (ерлі-зайыптылық) дептанылмайды.

4.Некегеотыру (ерлі-зайыптыболу) кезіндежәнеотбасылыққатынастардашығутегi, әлеуметтiк, лауазымдықжәнемүлiктiкжағдайы, нәсiлі, ұлты, тiлінемеседіникөзқарасынемесекезкелгенөзгедемән-жайларбойыншаазаматтардыңқұқықтарыншектеудіңкезкелгеннысандарынатыйымсалынады.

Азаматтардыңнеке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарындағықұқықтарытекзаңнегізіндежәнебұлтекконституциялыққұрылыстықорғау, қоғамдықтәртiптi, адамныңқұқықтарыменбостандықтарын, халықтыңденсаулығыменадамгершілікқұндылықтарынқорғаумақсатындақаншалықтықажетболса, солшамадашектелуiмүмкiн.

3-бап. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасымен реттелетін қатынастар

Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы:

1)отбасы мүшелері: ерлі-зайыптылар, ата-аналар мен балалар арасындағы, ал Қазақстан Республикасының неке отбасы заңнамасында көзделген жағдайларда және шектерде басқа туыстармен өзге де адамдар арасындағы құқықтар мен міндеттерді, мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарды белгілейді;

2)некеге отырудың (ерлі-зайыпты болудың), некені (ерлі-зайыптылықты) тоқтатудың және оны жарамсыз деп танудың шарттары мен тәртібін белгілейді;

3)жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды отбасына орналастырудың нысандары мен тәртібін айқындайды;

4)азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу тәртібін реттейді;

5)азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын мемлекеттік органдардың функцияларын айқындайды.

4-бап. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы

1.Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасы Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді, осы Кодекстен, Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.

2.Егер Қазақстан Республикасы ратификациялаған халықаралық шартта осы Кодекстегiден өзгеше қағидалар белгiленген болса, онда халықаралық шарттың қағидалары қолданылады.

5-бап. Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасын неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы)қатынастарына қолдану

1.Осы Кодекстің 3-бабында аталған, Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасымен реттелмеген отбасы мүшелері арасындағы мүліктік және жеке мүліктік емес қатынастарға Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасы қолданылады, өйткені бұл неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарының мәніне қайшы келмейді.

2.Осы Кодекстің 3-бабында көзделген қатынастар Қазақстан Республикасының заңнамасымен немесе тараптардың келісімімен тікелей реттелмеген және оларға қолданылатын әдет-ғұрып болмаған жағдайларда, бұл олардың мәніне қайшы келмейтіндіктен, мұндай қатынастарға ұқсас қатынастарды реттейтін (заң ұқсастығы) Қазақстан Республикасының неке-отбасы және (немесе) азаматтық заңнамасының нормалары қолданылады. Аталған жағдайларда заң ұқсастығын пайдалану мүмкін болмаған кезде, неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастары субъектілерінің құқықтары мен міндеттері Қазақстан Республикасының неке-отбасы немесе азаматтық заңнамасының жалпы негіздері мен мәні және адалдық, парасаттылық пен әділеттілік талаптары (құқық ұқсастығы) негізге алынып, сондай-ақ заңның уақытқа, кеңістікке және адамдар тобы бойынша қолданылу қағидаттары сақтала отырып, айқындалады.

2-тарау. НЕКЕ-ОТБАСЫ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚ-ОТБАСЫ)ҚҰҚЫҚТАРЫН ЖҮЗЕГЕ АСЫРУ ЖӘНЕ ҚОРҒАУ

6-бап. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы)қатынастарында құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру

ЕгерҚазақстанРеспубликасыныңзаңнамалықактілеріндеөзгешебелгіленбесе, азаматтарнеке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарынантуындайтынөздерінетиесіліқұқықтарды, оныңішіндеосықұқықтардықорғауғаарналғанқұқықтыөзқалауыбойыншапайдаланады.

Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) құқықтарыныңжүзегеасырылуыменміндеттердіңорындалуыотбасыныңбасқамүшелеріменөзгедеқұқықсубъектілерініңқұқықтарын, бостандықтарынжәнезаңдымүдделерінбұзбауғатиіс.

7-бап. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) құқықтарын қорғау

Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) құқықтарынқорғауосыКодекстежәнеҚазақстанРеспубликасыныңөзгедезаңдарындабелгіленгентәртіппенжүзегеасырылады.

Ескерту. 7-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

8-бап. Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы)қатынастарында талап арыздың ескіруін қолдану

1.Бұзылғанқұқықтықорғаумерзімі, осыКодекстебелгіленгенжағдайлардықоспағанда, талапарыздыңескіруінеке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарынантуындайтынталаптарғақолданылмайды.

2.Неке-отбасы (ерлі-зайыптылық-отбасы) қатынастарынантуындайтындаулардықарағанкезде, талапарыздыңескіруінбелгілейтіннормалардықолданукезіндесотҚазақстанРеспубликасыАзаматтықкодексініңнормаларынбасшылыққаалады.

2-БӨЛІМ. НЕКЕ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚ)

3-тарау. НЕКЕ ҚИЮДЫҢ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫ БОЛУДЫҢ) ШАРТТАРЫ МЕН ТӘРТІБІ

9-бап. Неке қиюдың (ерлі-зайыпты болудың) шарттары

1.Некеқию (ерлі-зайыптыболу) үшіннекегеотыратын (ерлі-зайыптыболатын) еркекпенәйелдіңеріктіәрітолықкелісіміжәнеолардыңнеке (ерлі-зайыптылық) жасынатолуықажет.

2.Осы Кодекстің 11-бабында көрсетілген мән-жайлар болған кезде неке қиылмайды (ерлі-зайыпты болмайды).

10-бап. Неке (ерлі-зайыптылық) жасы

1.Неке (ерлі-зайыптылық) жасыеркектерменәйелдерүшінонсегізжасболыпбелгіленеді.

2.Мынадайдәлелдісебептерболған:

1)жүктіболған;

2)ортақбалатуғанкезденекеқиюды (ерлі-зайыптыболуды) мемлекеттіктіркеуорныбойыншатіркеушіоргандарнеке (ерлі-зайыптылық) жасынекіжылданаспайтынмерзімгетөмендетеді.

3.Некегеотыруға (ерлі-зайыптыболуға) тілекбілдірушілержәнеолардыңата-аналарынеқамқоршыларыбелгіленгеннеке (ерлі-зайыптылық) жасынтөмендетуқажеттігітуындайтынсебептердікөрсетеотырып, неке (ерлі-зайыптылық) жасынтөмендетутуралыөтінішберуімүмкін.

4.Неке(ерлі-зайыптылық) жасынтөмендетугетекқананекегеотырушылардың (ерлі-зайыптыболушылардың) келісіміменжолберіледі.

5.Неке (ерлі-зайыптылық) жасынатолмағанадамдарарасындағынемесенеке (ерлі-зайыптылық) жасынатолғанадамменнеке (ерлі-зайыптылық) жасынатолмағанадамарасындағынекеге (ерлі-зайыптылыққа) неке (ерлі-зайыптылық) жасынатолмағанадамдардыңата-аналарыныңнеқамқоршыларыныңжазбашакелісіміменғанарұқсатберіледі.

11-бап. Араларында неке қиылуына (ерлі-зайыпты болуына) жол берілмейтін адамдар

Некелесуге (ерлі-зайыпты болуға):

1)бір жынысты адамдардың;

2)олардыңбіреуіболсадабасқатіркелгеннекеде (ерлі-зайыптылықта) тұратынадамдардың;

3)жақынтуыстардың;

4)балаасырапалушыларменасырапалынғанбалалардың, асырапалушылардыңбалаларыменасырапалынғанбалалардың;

5)соттыңзаңдықкүшінеенгеншешімібойыншаолардыңбіреуіболсадапсихикалықауруынемесеақыл-есікемдігісалдарынанәрекеткеқабілетсіздептанылғанадамдардыңарасындажолберілмейді.

12-бап. Некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын)адамдарды медициналық зерттеп-қарау

1.Некегеотыруға (ерлі-зайыптыболуға) тілекбілдірушілергемедициналық, сондай-ақмедициналық-генетикалықмәселелержәнерепродуктивтікденсаулықсақтаумәселелерібойыншаконсультацияберудіжәнезерттеп-қараудыденсаулықсақтауұйымдарыжәнетеколардыңекеуініңкелісіміменғанажүргізеді.

2.Некегеотыратын (ерлі-зайыптыболатын) адамдардызерттепқараудыңнәтижелерімедициналыққұпияболыптабыладыжәнеолнекеқиюға (ерлі-зайыптыболуға) ниеттенгенадамғазерттепқарауданөткенадамныңкелісіміменғанахабарлануымүмкін.

Некегеотыратын (ерлі-зайыптыболатын) адамныңнекегеотыратын (ерлі-зайыптыболатын) басқаадамныңденсаулығынақауіптөндіретінауруыныңболуыерекшежағдайларболыптабылады.

13-бап. Неке қиюдың (ерлі-зайыпты болудың) тәртібі

1.Неке (ерлі-зайыптылық) некегеотыратын (ерлі-зайыптыболатын) адамдардыңтікелейқатысуыментіркеушіоргандарданеарнайымемлекеттікнекесарайларындақиылады.

 Некегетұруға (ерлі-зайыптыболуға) ниетбілдіргенадамдардыңбіреуітіркеушіорганғакелеалмайтынайрықшажағдайларда (ауырнауқастануы, жүріп-тұруқиындығыменбайланыстымүгедектігі, күзетпенұсталуынемесебасбостандығынанайыруорындарындаболуы) некеніқиюды (ерлі-зайыптыболуды) мемлекеттіктіркеуүйде, медициналықнемесеөзгедеұйымдатиістіұйымныңәкімшілігіменміндеттітүрдекелісілеотырып, некегеотыратын (ерлі-зайыптыболатын) адамдардыңқатысуыменжүргізіледі.

 2. Некеқию (ерлі-зайыптыболу) некегеотыруға (ерлі-зайыптыболуға) тілекбілдірушілертіркеушіорганғаөтінішбергенкүнненбастапбіраймерзімөткенсоңжүргізіледі.

Некеқиюды (ерлі-зайыптыболуды) мемлекеттіктіркеуорныбойыншатіркеушіорганқұжаттамаменрасталғандәлелдісебептерболғанда, бұлмерзімдіқысқартадынемесеұзартады.

Айрықшамән-жайлар (жүктілік, балатууы, тараптардыңбірініңөмірінетікелейқауіптөнуіжәнебасқадаайрықшамән-жайлар) болғанкезденекеніқиюды (ерлі-зайыптыболуды) мемлекеттіктіркеунекегеотырушылардың (ерлі-зайыптыболушылардың) қалауыбойыншаөтінішберілгенкүніжүргізіледі.

3.Некеқиюды (ерлі-зайыптыболуды) мемлекеттіктіркеуосыКодекстебелгіленгентәртіппенжүргізіледі.

4.Некегеотыруға (ерлі-зайыптыболуға) тілекбілдірушіадамдарнеолардыңбіреуі, сондай-ақолардыңзаңдыөкілдерітіркеушіорганныңнекеқиюды (ерлі-зайыптыболуды) мемлекеттіктіркеуденбастартуынаҚазақстанРеспубликасыныңзаңдарындабелгіленгентәртіппеншағымжасауымүмкін.

Ескерту. 13-бапқаөзгерісенгізілді - ҚР 03.12.2015 № 433-V (01.01.2016 бастапқолданысқаенгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастапқолданысқаенгізіледі) Заңдарымен.

4-тарау. НЕКЕНІ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚТЫ) ТОҚТАТУ

14-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) тоқтату

Некені (ерлі-зайыптылықты) тоқтатуөздерінебайланыстыемесмән-жайларсалдарынан (қайтысболу, олардыңбіреуінқайтысболғандепжариялаунемесехабар-ошарсызкеткендептану) неосыКодекстебелгіленгентәртіппеннекені (ерлі-зайыптылықты) бұзужолыменерлі-зайыптылардыңекеуініңденебіреуініңөзеркібойыншаіс-әрекеттержасауынәтижесіндеерлі-зайыптыларарасындазаңдыққатынастардыңтоқтатылуыболыптабылады.

Ерлі-зайыптыларарасынданекенің (ерлі-зайыптылықтың) тоқтатылуыата-аналарменосынекеде (ерлі-зайыптылықтан) туғаннемесеасырапалынғанбалаларарасындағықұқықтыққатынастардыүзбейдіжәнетоқтатпайды.

15-бап. Ерлі-зайыптылардыңбіреуініңқайтысболуы, соттыңонықайтысболдыдепжариялауынемесехабар-ошарсызкеткендептануысалдарынаннекенің(ерлі-зайыптылықтың)тоқтатылуы

1.Неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардыңбіреуіқайтысболуы, сондай-ақсотонықайтысболдыдепжариялауынемесехабар-ошарсызкеткендептануысалдарынантоқтатылады.

2.Сотқайтысболдыдепжариялағаннемесесотхабар-ошарсызкеткендептанығанжұбайыкелгенжәнетиістісотшешімдерікүшінжойғанжағдайдаерлі-зайыптылардыңбірлескенөтінішібойыншатіркеушіорганнекені (ерлі-зайыптылықты) қалпынакелтіруімүмкін.

3.Некеқию (ерлі-зайыптыболу) кезіндетараптарға (немесетараптардыңбіріне) хабар-ошарсызкеткендептанылғаннемесеқайтысболдыдепжарияланғанжұбайытіріекенібелгіліболғанжағдайлардықоспағанда, егербасқазайыбыжаңаданнекегеотырса (ерлі-зайыптыболса), некенің (ерлі-зайыптылықтың) қалпынакелтірілуімүмкінемес.

16-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу

1.Неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардыңбіреуініңнемесеекеуініңөтінішібойыншаоныбұзужолымен, сондай-ақсотәрекеткеқабілетсіздептанығанжұбайыныңқорғаншысыныңөтінішібойыншатоқтатылуымүмкін.

2.Некені (ерлі-зайыптылықты) зайыбыныңжүктілігікезеңіндежәнебалатуғаннанкейінгібіржылішіндеоныңкелісімінсізбұзуғаболмайды.

17-бап. Тіркеушіоргандарданекені (ерлі-зайыптылықты) бұзу

1.Кәмелеткетолмағанортақбалаларыжоқерлі-зайыптылардыңнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзуғаөзаракелісімікезіндежәнебір-бірінемүліктікжәнеөзгедеталаптарыболмағанкездетіркеушіоргандарданеке (ерлі-зайыптылық) бұзылатынболады.

2. Егерерлі-зайыптылардыңбіреуін:

1)сотхабар-ошарсызкеткендептаныса;

 2)сотәрекеткеқабілетсіздептаныса;

 3)сотәрекетқабілетішектеулідептаныса;

4)қылмысжасағаныүшінкеміндеүшжылмерзімгебасбостандығынанайыруғасоттаса, неке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардыңкәмелеткетолмағанортақбалаларыныңболуынақарамастан, ерлі-зайыптылардыңбіреуініңөтінішібойыншатіркеушіоргандардабұзылады.

3.Некенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуынмемлекеттіктіркеудіосыКодекстебелгіленгентәртіппентіркеушіорганжүргізеді.

18-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзукезіндеерлі-зайыптыларарасындатуындайтындаулардықарау

Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзукезіндеерлі-зайыптылардыңарасындаортақмүліктібөлуге, еңбеккеқабілетсізжұбайын, сондай-ақкәмелеткетолмағанбалаларынкүтіп-бағуғақаражаттөлеугеқатыстытуындайтындаулармедиациятәртібіменнемесесоттәртібіменқаралады.

Ескерту. 18-бапжаңаредакцияда - ҚР 17.11.2014 № 254-VЗаңымен (алғашқыресмижарияланғанкүніненкейiнкүнтiзбелiконкүнөткенсоңқолданысқаенгiзiледi).

19-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) соттәртібіменбұзу

1.Егерсотерлі-зайыптылардыңоданәрібірлесіпөмірсүруіжәнеотбасынсақтауымүмкінеместігінанықтаса, неке (ерлі-зайыптылық) соттәртібіменбұзылады.

2. Мынадай:

1)осыКодекстің 17-бабының 2-тармағындакөзделгенжағдайлардықоспағанда, ерлі-зайыптылардыңкәмелеткетолмағанортақбалаларыболған;

2)ерлі-зайыптылардыңбіреуініңнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзуғакелісіміболмаған;

3)егерерлі-зайыптылардыңбіреуіөзініңқарсылығыболмауынақарамастан, өзіс-әрекеттеріменнеәрекетсіздігіменнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзуданжалтарған;

4)ерлі-зайыптылардыңбір-бірінемүліктікжәнеөзгедеталаптарыболғанжағдайларда, неке (ерлі-зайыптылық) соттәртібіменбұзылады.

3.Ерлі-зайыптыларнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзутуралысотқаөтінішбергенкүнненбастапбірайөткенсоңнеке (ерлі-зайыптылық) соттәртібіменбұзылады.

4.Ерекшежағдайлардасотосыбаптың 3-тармағындакөрсетілгенмерзімөткенгедейіннекені (ерлі-зайыптылықты) бұзуғақұқылы.

20-бап. Ерлі-зайыптылардыңбіреуініңнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзуғакелісіміболмағанкезденекені (ерлі-зайыптылықты) соттәртібіменбұзу

Ерлі-зайыптылардыңбіреуініңнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзуғакелісіміболмағанкездесотерлі-зайыптылардытатуластыруғашараларқолдануғажәнеерлі-зайыптыларғататуласуүшіналтыайшегіндемерзімтағайындайотырып, істіқараудыкейінгеқалдыруғақұқылы.

Ерлі-зайыптыларғататуласуүшінмерзімтағайындалып, істіңқаралуыкейінгеқалдырылғанжағдайда, сотерлі-зайыптылардыңбірініңталап-арызыбойыншаосыКодекстің 22-бабы 2-тармағының 2) және 4) тармақшаларындакөзделгенмәселелердішешеді.

Егерерлі-зайыптылардытатуластыружөніндегішараларнәтижесізболсажәнеерлі-зайыптылар (олардыңбіреуі) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудыталапетсе, неке (ерлі-зайыптылық) бұзылады.

21-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) өзгеденегіздербойыншасоттәртібіменбұзу

1.Кәмелеткетолмағанортақбалаларыбарерлі-зайыптылардыңнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзуғаөзаракелісіміболғанкезде, ерлі-зайыптылардыңбір-бірінемүліктікжәнеөзгедеталаптарыболмағанкездесотнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзусебептерінанықтамастаннекені (ерлі-зайыптылықты) бұзуымүмкін.

2.Егеркәмелеткетолмағанортақбалаларыбарерлі-зайыптылардыңбіреуібір-бірінемүліктікталаптарболмағанкезденекені (ерлі-зайыптылықты) бұзуғаөтінішберсе, алекіншісіөзініңқарсылықтарыныңболмауынақарамастан, өзіс-әрекеттеріменнеәрекетсіздігіменнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзуданжалтарса, сотнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзусебептерінанықтамастан, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуымүмкін.

22-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзутуралышешімшығарукезіндесотшешетінмәселелер

1.Неке (ерлі-зайыптылық) соттәртібіменбұзылуыкезіндеерлі-зайыптыларкәмелеткетолмағанбалаларыөздерініңқайсысыментұратындығытуралы, балалардыжәне (немесе) еңбеккеқабілетсізмұқтажжұбайынкүтіпбағуғақаражаттөлеутәртібі, осықаражаттыңмөлшерітуралынеерлі-зайыптылардыңортақмүлкінбөлутуралыкелісімдісоттыңқарауынаұсынаалады. Сотшешіміндеерлі-зайыптылардыңнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзғаннанкейінгітектерікөрсетіледі.

2.Егерерлі-зайыптыларарасындаосыбаптың 1-тармағындакөрсетілгенмәселелербойыншакелісімболмағанжағдайда, сондай-ақ, осыкелісімбалалардыңнемесеерлі-зайыптылардыңбіреуініңмүдделерінбұзатындығыанықталғанжағдайда, сот:

1)неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннанкейінкәмелеткетолмағанбалаларата-аналарыныңқайсысыментұратындығынайқындауға;

2)ата-аналардыңқайсысыжәнеқандаймөлшердебалалардыкүтіпбағуғаалименттертөлейтінінайқындауға;

3)кәмелеткетолмағанбалалардыңжәне (немесе) ерлі-зайыптылардыңөздерініңмүдделерінескереотырып, ерлі-зайыптылардыңталапетуібойыншаолардыңбірлескенортақменшігіндегімүліктібөлуге;

4)жұбайынанақшақаражатыналуғақұқығыбарекіншіжұбайдыңталапетуібойыншаосықаражатмөлшерінайқындауғаміндетті.

3.Егермүліктібөлуүшіншібірадамдардыңмүдделерінқозғайтынболса, сотмүліктібөлутуралыжекеісжүргізудіталапетугеқұқылы.

Ескерту. 22-бапқаөзгерісенгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VIЗаңымен (алғашқыресмижарияланғанкүніненкейінкүнтізбеліконкүнөткенсоңқолданысқаенгізіледі).

23-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзғанжағдайдаоныңтоқтатылукезі

1.Тіркеушіоргандардабұзылатыннеке (ерлі-зайыптылық) - азаматтықхалактілерінжазукітабынданекенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуымемлекеттіктіркелгенкүнненбастап, алнеке (ерлі-зайыптылық) соттабұзылғанкезденекені (ерлі-зайыптылықты) бұзутуралысоттыңшешімізаңдыкүшінеенгенкүнненбастаптоқтатылады.

Сотнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзутуралысоттыңшешімізаңдыкүшінеенгенкүнненбастапүшкүнішіндесотшешімініңкөшірмесіншешімшығарылғанжербойынша, сондай-ақнекеқиюды (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттіктіркегенжербойыншатіркеушіорганғажіберугеміндетті.

2.Соттыңнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзутуралызаңдыкүшінеенгеншешімітіркеушіоргандардамемлекеттіктіркеугежатпайды.

Ерлі-зайыптыларсоттыңнекені (ерлі-зайыптылықты) бұзутуралышешімізаңдыкүшінеенгенненкейінжаңаданнекегеотыруға (тіркелуге) (ерлі-зайыптыболуға) құқылы.

Ескерту. 23-бапқаөзгерісенгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VIЗаңымен (алғашқыресмижарияланғанкүніненкейінкүнтізбеліконкүнөткенсоңқолданысқаенгізіледі).

24-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) тоқтатудыңсалдары

ОсыКодекстекөзделгенжағдайлардықоспағанда, некенің (ерлі-зайыптылықтың) тоқтатылуыменерлі-зайыптылардыңөздерініңнеке-отбасылық (ерлі-зайыптылық-отбасылық) қатынастарынантуындайтынмүліктікжәнежекемүліктікемесқұқықтарыменміндеттерітоқтатылады.

5-тарау. НЕКЕНІҢ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚТЫҢ) ЖАРАМСЫЗДЫҒЫ

25-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыздептану

1.ОсыКодекстің 9-11-баптарындабелгіленгеншарттарбұзылғанкезде, сондай-ақмынадайжағдайларда:

1)жалғаннеке (ерлі-зайыптылық) қиылғанкезде;

2)мәжбүрлепнеке (ерлі-зайыптылық) қиылғанкезде;

3)егернекегеотырған (ерлі-зайыптыболған) адамдардыңбіреуіекіншісіненқұрылғанотбасымүшелеріне, жекебасыныңжәнеқоғамныңқауіпсіздігіненақтықауіптөндіретінауруыбарекенінжасырса, сотнекені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыздептаниды.

2.Сотнекені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыздептанутуралысоттыңшешімізаңдыкүшінеенгенкүнненбастапүшкүнішіндесоттыңосышешімініңүзіндікөшірмесіннекеқиюдың (ерлі-зайыптыболудың) мемлекеттіктіркелгенжерібойыншатіркеушіорганғажіберугеміндетті.

3.Неке (ерлі-зайыптылық) қиылғанкүніненбастапжарамсыздептанылады.

26-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыздептанудыталапетугеқұқығыбарадамдар

1.Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыздептанутуралыталапетуге:

1)егернеке (ерлі-зайыптылық) жасынатолмағанадамменнекеқиылса (ерлі-зайыптыболса), кәмелеткетолмағанжұбайы, оныңзаңдыөкілдерінемесепрокурор;

2)некеқиюмен (ерлі-зайыптыболумен) құқығыбұзылғанжұбай, сондай-ақ, егермәжбүрету, алдау, қателесунәтижесінденемесенекеқиюды (ерлі-зайыптыболуды) мемлекеттіктіркеукезіндеөзіс-әрекеттерініңмәнінтүсінбегенжәнеөзін-өзібилейалмағанжай-күйініңсалдарынанерлі-зайыптылардыңбіреуініңнекегеотыруғаеріктікелісіміболмағанкезденекеқиылса (ерлі-зайыптыболса), прокурор;

3)некеқиюға (ерлі-зайыптыболуға) кедергікелтіретінмән-жайлардыңбарекенінбілмегенжұбайы, әрекеткеқабілетсіздептанылғанжұбайдыңқорғаншысы, алдындағыбұзылмағаннеке (ерлі-зайыптылық) бойыншажұбайы;

4)прокурор, сондай-ақжалғаннекеқию (ерлі-зайыптыболу) жағдайында, некенің (ерлі-зайыптылықтың) жалғандығытуралыбілмегенжұбайы;

5)осыКодекстің 25-бабы 1-тармағының 3) тармақшасындакөрсетілгенмән-жайларболғанкездеқұқығыбұзылғанжұбайықұқылы.

2.Неке (ерлі-зайыптылық) жасынатолмағанадаммен, сондай-ақсотәрекеткеқабілетсіздептанығанадамменқиылғаннекені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыздептанутуралыістіқараукезіндеіскеқатысуғақорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратыноргантартылады.

27-бап. Некенің (ерлі-зайыптылықтың) жарамсыздығынжоятынмән-жайлар

1.Егернекені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыздептанутуралыістіқараукезіненекеқиюға (ерлі-зайыптыболуға) кедергікелтіргенмән-жайларжойылса, сот

2.Сотнеке (ерлі-зайыптылық) жасынатолмағанадамменқиылғаннекені (ерлі-зайыптылықты), егермұныкәмелеткетолмағанжұбайдыңмүдделеріталапетсе, сондай-ақнекені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыздептануғаоныңкелісіміболмағанкездежарамсыздептанутуралыталап-арызданбастартуымүмкін.

3.Егермұндайнекені (ерлі-зайыптылықты) тіркеткенадамдарістісотқарағанғадейінісжүзіндеотбасынқұрса, сотнекені (ерлі-зайыптылықты) жалғандептаниалмайды.

4.Ерлі-зайыптылардыңарасындажақынтуыстықболғанненекені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттіктіркеукезіндеерлі-зайыптылардыңбіреуібасқабұзылмағаннекедетұрған (ерлі-зайыптыболған) жағдайлардықоспағанда, неке (ерлі-зайыптылық) олбұзылғаннанкейінжарамсыздептанылаалмайды.

28-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыздептанудыңсалдары

1.Осыбаптың 4 және 5-тармақтарындабелгіленгенжағдайлардықоспағанда, сотжарамсыздептанығаннеке (ерлі-зайыптылық) ерлі-зайыптылардыңосыКодекстекөзделгенқұқықтарыменміндеттерінтуғызбайды.

2.Некесі (ерлі-зайыптылығы) жарамсыздептанылғанадамдарбірлесіпсатыпалғанмүліктіңқұқықтықрежиміҚазақстанРеспубликасыАзаматтықкодексініңнормаларыменреттеледі. Мұндайжағдайдаерлі-зайыптыларжасасқаннекешартыжарамсыздептанылады.

3.Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыздептанумұндайнекеден (ерлі-зайыптылықтан) туғаннемесенеке (ерлі-зайыптылық) жарамсыздептанылғанкүнненбастапекіжүзсексенкүнішіндетуғанбалалардыңқұқығынанұқсанкелтірмейді.

4.Некені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыздептанутуралышешімшығарылғанкездесотнекені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыздептануүшіннегізболыптабылғанмән-жайларнекеқию (ерлі-зайыптыболу) кезіндеөзінебелгіліболмағанжұбайдың (адалниеттіжұбайдың) екіншіжұбайданосыКодекстің 148 және 149-баптарынасәйкесқаражаталуқұқығынтануғақұқылы, алнеке (ерлі-зайыптылық) жарамсыздептанылғанкезгедейінбірлесіпсатыпалынғанмүліктібөлугеқатыстыосыКодекстің 33, 37 және 38-баптарындабелгіленгенережелердіқолдануға, сондай-ақнекешартынтолықнемесеішінаражарамдыдептануғақұқылы.

АдалниеттіжұбайҚазақстанРеспубликасыныңАзаматтықкодексінесәйкесекіншіжұбайданөзінекелтірілгенматериалдықжәнеморальдықзияндыөтеудіталапетугеқұқылы.

5.Адалниеттіжұбайнекені (ерлі-зайыптылықты) жарамсыздептанукезінденекеқиюды (ерлі-зайыптыболуды) мемлекеттіктіркеукезіндегіөзітаңдағантегінсақтауғақұқылы.

6-тарау. ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛАРДЫҢЖЕКЕҚҰҚЫҚТАРЫМЕНМІНДЕТТЕРІ

29-бап. Ерлі-зайыптылардыңқұқықтарыменміндеттерініңтуындауы

Ерлі-зайыптылардыңқұқықтарыменміндеттерінекеқиюды (ерлі-зайыптыболуды) мемлекеттіктіркелгенкүнненбастаптуындайды.

30-бап. Ерлі-зайыптылардыңотбасындағытеңдігі

1.Ерлі-зайыптылартеңқұқықтарпайдаланадыжәнетеңміндеттератқарады.

2.Ерлі-зайыптылардыңәрқайсысықызметтүрін, кәсібінжәнедінисенімінтаңдауғаерікті.

3.Ерлі-зайыптыларанаболу, әкеболу, балалардытәрбиелеу, оларғабілімберу, ерлі-зайыптылардыңтұрғылықты, болатынжерлерімәселелерінжәнеотбасыөмірініңбасқадамәселелерінбірлесіпшешеді.

4.Ерлі-зайыптыларотбасындағыөзқатынастарынөзарасыйластықпенөзаракөмекнегізіндеқұруға, отбасыныңигілігіменнығаюынажәрдемдесуге, өзбалаларыныңденсаулығына, өсіп-жетілуінежәнеолардыңәл-ауқатжағдайынақамқорлықжасауғаміндетті.

31-бап. Ерлі-зайыптылардыңтектердітаңдауқұқығы

1.Некеқию (ерлі-зайыптыболу) кезiндеерлi-зайыптыларөзтiлектерiбойыншаортақтегіретiндеөздерiнiңбiреуiнiңтегiнтаңдайдынеерлi-зайыптылардыңәрқайсысыөзiнiңнекегедейiнгiтегiнсақтапқалады, небіреуі (екеуіде) өзтегiнеекiншiжұбайдыңтегiнқосыпалады. Егерерлi-зайыптылардыңбiреуiнiңболсаданекегетұрғанғадейiнгiтегiқосарласболса, олардыңтектерінқосуғажолберiлмейдi.

Некеқиюды (ерлі-зайыптыболуды) мемлекеттіктіркеукезіндетегіөзгергенжағдайда, азаматбіраймерзімдежекебасынкуәландыратынқұжаттардыауыстыруғаміндетті.

2.Ерлi-зайыптылардыңбiреуiнiңтегiнөзгертуiекiншiсініңтегiнміндеттітүрдеөзгертуiнеәкепсоқпайды.

3.Неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғанжағдайдаерлi-зайыптыларнекеқию (ерлі-зайыптыболу) кезіндетаңдағантектерінсақтауғанемесеөздерiнiңнекегедейiнгiтектерінқалпынакелтiругеқұқылы.

7-тарау. ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛАРДЫҢМҮЛІКТІКҚҰҚЫҚТАРЫМЕНМІНДЕТТЕРІ

§1. Ерлі-зайыптылармүлкініңзаңдырежимі

32-бап. Ерлі-зайыптылармүлкініңзаңдырежиміұғымы

1.Егернекешартындаөзгешебелгiленбесе, ерлi-зайыптылардыңбiрлескенортақменшiгiнiңрежимiолардыңмүлкiнiңзаңдырежимiболыптабылады.

2.Ерлi-зайыптылардыңшаруанемесефермерқожалығымүшелерiнiңбiрлескенортақменшiгiболыптабылатынмүлiктiиелену, пайдаланужәнеоғанбилікетуқұқығыҚазақстанРеспубликасыныңАзаматтықкодексiндеайқындалады.

33-бап. Ерлі-зайыптылардыңбірлескенортақменшігі

1.Ерлi-зайыптыларнекедетұрған (ерлі-зайыптыболған) кезіндежинағанмүлiколардыңбiрлескенортақменшiгiболыптабылады.

2.Тұрғынүйжағдайларынжақсартужәне (немесе) емделугеақытөлеумақсатындабірыңғайжинақтаушызейнетақықорынантөленетінбіржолғызейнетақытөлемдерінқоспағанда, ерлi-зайыптылардыңнекедетұрған (ерлі-зайыптыболған) кезіндежинағанмүлкiнеерлi-зайыптылардыңәрқайсысыныңеңбекқызметiнен, кәсiпкерлiкқызметтенжәнезияткерлiкқызметнәтижелерiнентүскенкіріссомалары, ерлi-зайыптылардыңортақмүлкiненжәнеерлi-зайыптылардыңәрқайсысыныңбөлекмүлкiненалынғанкіріссомалары, оларалғанзейнетақылар, жәрдемақылар, зейнетақыжинақтары, сондай-ақарнаулынысаналымақсатыжоқөзгедеақшалайтөлемдер (материалдықкөмексомалары, мертігунеденсаулығыныңөзгедезақымдануысалдарынанеңбекқабiлетiненайрылуынабайланыстынұқсандыөтеугетөленгенсомаларжәнебасқалары) жатады. Сондай-ақерлi-зайыптылардыңортақкіріссомаларыесебiненсатыпалынғанжылжымалыжәнежылжымайтынмүлiк, бағалықағаздар, пайлар, салымдар, кредиттікұйымдарғанемесеөзгедеұйымдарғасалынған, жарғылықкапиталдағыүлестержәнеолотбасындакімніңатынасатыпалынғанынанеақшақаражатынерлi-зайыптылардыңқайсысысалғанынақарамастан, ерлi-зайыптыларнекедетұрған (ерлі-зайыптыболған) кезеңіндежинағанбасқадакезкелгенмүлiк, оныңішіндетұрғынүйжағдайларынжақсартумақсатындабірыңғайжинақтаушызейнетақықорынантөленетінбіржолғызейнетақытөлемдеріесебіненсатыпалынғанмүлікерлi-зайыптылардыңортақмүлкiболыптабылады.

3.Ерлi-зайыптылардыңортақмүлкінеқұқықнекедетұрған (ерлі-зайыптыболған) кезеңіндеүйшаруашылығынжүргiзудi, балалардыбағып-күтудiжүзегеасырғаннемесебасқададәлелдiсебептерменжекетабысыболмағанжұбайғадатиесiлiболады.

Ескерту. 33-бапқаөзгерісенгізілді – ҚР 02.01.2021 № 399-VI (01.01.2021 бастапқолданысқаенгізіледі) Заңымен.

34-бап. Ерлі-зайыптылардыңортақмүлкіниелену, пайдаланужәнеоғанбилікету

1.Ерлi-зайыптылардыңортақмүлкiниелену, пайдаланужәнеоғанбилiкетуерлi-зайыптылардыңекеуініңкелiсiмiбойыншажүзегеасырылады.

2.Ерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнебилiкетужөнiндеерлi-зайыптылардыңбiреуiмәмiлежасасқанкездеекiншiжұбайыныңкелiсiмiқажетболады. Екіншіжұбайдыңтекқанаоныңталапетуібойыншаоныңкелісіміболмағансебептерібойыншажәнеегербасқатарапосымәмiленiжасасуғаекіншіжұбайдыңкелiспеуітуралыбiлгендiгiнемесекөрінеубiлугетиiсболғандығыдәлелденгенжағдайлардағанасотерлi-зайыптылардыңбiреуiніңерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнебилікетужөнiндежасасқанмәмiленіжарамсыздептануымүмкiн.

3.Ерлi-зайыптылардыңбiреуiжылжымайтынмүліккеиелікетужөніндемәмілежәненотариаттакуәландырудыжәне (немесе) заңдабелгіленгентәртіппентіркеудіқажетететiнмәмiлежасасуыүшiнекіншіжұбайдыңнотариаттакуәландырылғанкелiсiмiналуқажет.

Аталғанмәмiленіжасасуғанотариаттакуәландырылғанкелiсiмiалынбағанжұбайосымәмiленiңжасалғандығытуралыөзiбiлгеннемесебiлугетиiсболғанкүнненбастапүшжылiшiндемәмiленiсоттәртiбiменжарамсыздептанудыталапетугеқұқылы.

35-бап. Ерлі-зайыптылардыңәрқайсысыныңменшігі

1. Мыналар:

1)некегеотыруға (ерлі-зайыптыболуға) дейiнерлi-зайыптылардыңәрқайсысынатиесiлiболғанмүлiк;

2)ерлi-зайыптылардыңнекедетұрған (ерлі-зайыптыболған) кезеңiндемұрагерлiктәртiбiменнемесеөзгедеөтеусізмәмiлелербойыншасыйғаалғанмүлкi;

 3)некедетұрған (ерлі-зайыптыболған) кезеңіндеерлi-зайыптылардыңортаққаражатыесебiненсатыпалынсада, қымбатзаттарменбасқадасән-салтанатзаттарынқоспағанда, жекепайдаланатынзаттары (киiм-кешек, аяқкиiмжәнебасқалар) ерлi-зайыптылардыңәрқайсысыныңменшiгiболыптабылады.

2.Некенің (ерлі-зайыптылықтың) ісжүзіндетоқтатылуынабайланыстыбөлектұрғанкезеңдеерлi-зайыптылардыңәрқайсысыжинағанмүлiктiсотолардыңәрқайсысыныңменшiгiдептаниды.

36-бап. Ерлі-зайыптылардыңәрқайсысыныңмүлкінолардыңбірлескенортақменшігідептану

Егернекедетұрған (ерлі-зайыптыболған) кезеңіндеерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнемесеерлі-зайыптылардыңбірініңмүлкiнеолардыңкезкелгенiнiңеңбегiесебiненосымүлiктiңқұнынедәуiрарттырғансалынымжасалғаны (күрделiжөндеу, реконструкциялау, қайтажабдықтаужәнебасқаларды) анықталса, ерлi-зайыптылардыңәрқайсысыныңмүлкiолардыңбiрлескенортақменшiгiболыптанылады.

37-бап. Ерлі-зайыптылардыңортақмүлкінбөлу

1.Ерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнбөлуерлi-зайыптылардыңкезкелгенiнiңталапетуібойыншанекедетұрған (ерлі-зайыптыболған) кезеңiндеде, олбұзылғаннанкейiнде, сондай-ақкредитберушiерлi-зайыптылардыңортақмүлкiндегiерлi-зайыптылардыңбiреуiнiңүлесiненөндiрiпалуүшiнерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнбөлутуралыталабынмәлiмдегенжағдайдадажүргiзiлуiмүмкiн.

2.Ерлi-зайыптылардыңортақмүлкiолардыңкелiсiмiбойыншаерлi-зайыптыларарасындабөлiнуiмүмкiн. Ерлi-зайыптылардыңортақмүлiктiбөлутуралыкелiсiмiнотариаттакуәландырылуғатиіс.

3.Даутуғанжағдайда, ерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнбөлу, сондай-ақерлi-зайыптылардыңосымүлiктегiүлестерiнайқындаумедиациятәртібіменнемесесоттәртiбiменжүргiзiледi.

 Ерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнбөлукезiндесоткәмелеткетолмағанбаланыңмүдделерінескереотырып, ерлi-зайыптылардыңталапетуiбойыншаерлi-зайыптылардыңәрқайсысынақандаймүлiктіңберiлугежататынынайқындайды. Егерерлi-зайыптылардыңбiреуiнеқұныоғантиесiлiүлестенасатынмүлiкберiлсе, екіншіжұбайғатиістіақшалайнемесеөзгеөтемақыалыпберiледі.

4.Текқанакәмелеткетолмағанбалалардыңқажеттерiнқанағаттандыруүшiнсатыпалынғанзаттар (киiм-кешек, аяқкиiм, мектепжәнеспорткерек-жарағы, музыкалықаспаптар, балаларкiтапханасыжәнебасқалары) бөлугежатпайдыжәнебалаларыөзіменбiргетұратынжұбайғаөтемақысызберiледi.

Ерлi-зайыптыларөздерiнiңкәмелеткетолмағанортақбалаларыныңатынаерлi-зайыптылардыңортақмүлкiесебiненсалғансалымдарысолбалаларғатиесiлiболыпесептеледiжәнеерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнбөлгенкездеесепкеалынбайды.

5.Ерлi-зайыптылардыңнекедетұрған (ерлі-зайыптыболған) кезеңiндеортақмүлкiнбөлгенжағдайдаерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнiңбөлiнбегенбөлiгi, сондай-ақерлi-зайыптылардыңнекедетұрған (ерлі-зайыптыболған) кезеңiндебұданәріжинағанмүлкiолардыңбiрлескенортақменшiгiнқұрайды.

6.Некесi (ерлі-зайыптылығы) бұзылғанерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнбөлутуралыерлi-зайыптылардыңталаптарынанеке (ерлі-зайыптылық) бұзылғанкезденбастапталап-арызескіруініңүшжылдықмерзiмiқолданылады.

Ескерту. 37-бапқаөзгерісенгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-VЗаңымен (алғашқыресмижарияланғанкүніненкейiнкүнтiзбелiконкүнөткенсоңқолданысқаенгiзiледi).

38-бап. Ерлі-зайыптылардыңортақмүлкінбөлукезіндеүлестердіайқындау

1.Егеролардыңарасындағышарттаөзгешекөзделмесе, ерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнбөлужәнеосымүлiктегiүлестерiнайқындаукезiндеерлi-зайыптылардыңәрқайсысыныңүлесiтеңдептанылады.

2.Егержұбайлардыңбiреуiдәлелсiзсебептерментабыстаппасанемесеерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнекіншіжұбайдыңкелісімінсізотбасыныңмүдделерiненұқсанкелтiрiпжұмсаса, соткәмелеткетолмағанбалалардыңмүдделерiннегiзгеалаотырыпжәне (немесе) ерлi-зайыптылардыңбiреуiнiңмүдделерiннегiзгеалаотырып, ерлi-зайыптылардыңортақмүлкiндегiолардыңүлестерiнiңтеңдiгiнегiзiнескермеугеқұқылы.

3.Ерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнбөлукезiндеерлi-зайыптылардыңортақборыштарыолардыңарасындаөздерiнеберiлгенүлескебарабартүрдебөлiнедi.

§2. Ерлі-зайыптылармүлкініңшарттықрежимі

39-бап. Некешарты

1.Некегеотыратын (ерлі-зайыптыболатын) адамдардыңкелiсiмiнемесеерлi-зайыптылардыңнекедегi (ерлі-зайыптылықтағы) және (немесе) олбұзылғанжағдайдағымүлiктiкқұқықтарыменмiндеттерiнайқындайтынкелiсiмнекешартыдептанылады.

2.Некешартынданекеде (ерлі-зайыптылықтан) туғаннемесеасырапалынғанбалалардыңмүліктікқұқықтарыкөзделуімүмкін.

40-бап. Некешартынжасасу

1.Некешартытіркеушіорганғанекені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттiктiркеутуралыөтінішберілгенкүнненбастапнекеқию (ерлі-зайыптыболу) мемлекеттіктіркелгенгедейінде, некедетұрған (ерлі-зайыптыболған) кезеңiндегікезкелгенуақыттадажасалуымүмкiн.

Некеқию (ерлі-зайыптыболу) мемлекеттiктіркелгенгедейiнжасалғаннекешартынекеқию (ерлі-зайыптыболу) мемлекеттiктiркелгенкүнненбастапкүшiнеенедi.

2.Некешартыжазбашатүрдежасаладыжәнеміндеттітүрденотариаттакуәландырылуғажатады.

41-бап. Некешартыныңмазмұны

1.Ерлi-зайыптыларнекешартыменҚазақстанРеспубликасыныңзаңдарындабелгiленгенбiрлескенортақменшiкрежимiнөзгертуге, ерлi-зайыптылардыңбарлықмүлкiне, оныңжекелегентүрлерiненемесеерлi-зайыптылардыңәрқайсысыныңмүлкiнебiрлескен, үлестiкнемесебөлекменшiкрежимiнбелгiлеугеқұқылы.

Некешартыерлi-зайыптылардыңқолдабармүлкiнеқатыстыда, болашақтағымүлкінедеқатыстыжасалуымүмкiн.

Некешартындаерлi-зайыптыларөзаракүтiп-бағужөнiндегiөзқұқықтарыменмiндеттерiн, бiр-бiрiнiңтабыстарынақатысутәсілдерін, өздерініңәрқайсысыныңотбасылықшығыстаршығарутәртiбiнайқындауға; неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғанжағдайдаерлi-зайыптылардыңәрқайсысынаберiлетiнмүлiктiайқындауға, сондай-ақнекешартынаерлi-зайыптылардыңмүлiктiкқатынастарынақатыстыөзгедекезкелгенережелердi, сондай-ақосынекеден (ерлі-зайыптылықтан) туғаннемесеасырапалынғанбалалардыңмүліктікжағдайыненгізугеқұқылы.

2.Некешартындакөзделгенқұқықтарменмiндеттербелгiлiбiрмерзiмдерменшектелуiнебелгiлiбiржағдайлардыңтуындауынанемесетуындамауынақарайқойылуымүмкiн.

3.Некешартыерлi-зайыптылардыңқұқыққабiлеттiлігіннемесеәрекеткеқабiлетiн, олардыңөзқұқықтарынқорғауүшiнсотқажүгiнуқұқығыншектейалмайды; ерлi-зайыптыларарасындағымүлiктiкемесжекеқатынастарды, ерлi-зайыптылардыңбалаларғақатыстықұқықтарыменмiндеттерiнреттейалмайды; еңбеккеқабiлетсiзмұқтажжұбайдыңкүтіп-бағуқаражатыналуғақұқығыншектейтiнережелердіжәнеҚазақстанРеспубликасынеке-отбасызаңнамасыныңнегiзгiбастауларынақайшыкелетiнбасқадажағдайлардыкөздейалмайды.

42-бап. Некешартынөзгертужәнебұзу

1.Некешартыерлi-зайыптылардыңкелiсiмібойыншакезкелгенуақыттаөзгертiлуiнемесебұзылуымүмкiн. Некешартынөзгертутуралынемесебұзутуралыкелiсiмнекешартыныңөзiсияқтынысандажасалады.

ҚазақстанРеспубликасыныңАзаматтықкодексіндекөзделгенжағдайлардықоспағанда, некешартынорындауданбiржақтыбастартуғажолберiлмейдi.

2.Ерлi-зайыптылардыңбiреуiнiңталапетуiбойыншанекешартыҚазақстанРеспубликасыныңАзаматтықкодексiндешарттыөзгертужәнебұзуүшiнбелгiленгеннегiздерментәртiпбойыншасоттыңшешiмiменөзгертiлуiнемесебұзылуымүмкiн.

3.Некешартынданеке (ерлі-зайыптылық) тоқтатылғаннанкейiнгiкезеңгекөзделгенмiндеттемелердіқоспағанда, некешартыныңқолданылуынеке (ерлі-зайыптылық) тоқтатылғанкезденбастаптоқтатылады.

43-бап. Неке шартын жарамсыз деп тану

1.НекешартынсотҚазақстанРеспубликасыныңАзаматтықкодексiндекөзделгенмәмiлелержарамсыздығыныңнегiздерібойыншатолықнемесеiшiнаражарамсыздептануымүмкiн.

2.Егер шарттың талаптары ерлi-зайыптылардың бiреуiн өте қолайсыз жағдайда қалдырса немесе осы некеден (ерлі-зайыптылықтан) туған немесе асырап алынған балалардың мүліктік құқықтарын бұзса, сот ерлi-зайыптылардың осы бiреуiнiң талап етуi бойынша неке шартын толық немесе iшiнара жарамсыз деп тануы да мүмкiн. Осы Кодекстің 41-бабы 3-тармағының талаптарын бұзатын неке шартының талаптары жарамсыз деп танылады.

§3. Ерлі-зайыптылардың міндеттемелер бойынша жауапкершілігі

44-бап. Ерлі-зайыптылардың мүлкінен өндіріп алу

1.Ерлi-зайыптылардыңбiреуiнiңмiндеттемелерiбойыншатексолжұбайыныңмүлкiғанаөндiрiпалынады. Бұл мүлiк жеткiлiксiз болған кезде кредит берушi өндiрiп алу үшiн ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн бөлу кезiнде борышкер жұбайға тиесiлi болатын борышкер жұбайдың үлесiн бөліп беруді талап етуге құқылы.

2.Егерсотерлi-зайыптылардыңбiреуiнiңмiндеттемелерiбойыншаалынғандардыңбәрiотбасыныңмұқтажынапайдаланылғанынанықтаса, өндiрiпалуерлi-зайыптылардыңортақмiндеттемелерiбойынша, сондай-ақерлi-зайыптылардыңбiреуiнiңмiндеттемелерiбойыншаерлi-зайыптылардыңортақмүлкiөндіріпалынады. Бұлмүлiкжеткiлiксiзболғанкездеерлi-зайыптыларкөрсетілгенмiндеттемелербойыншаөздерiнiңәрқайсысыныңмүлкiменортақжауапкершіліктеболады.

Егерсоттыңүкiмiменерлi-зайыптылардыңортақмүлкiерлi-зайыптылардыңбiреуiқылмыстықжолменалғанқаражатесебiненсатыпалынғанынемесекөбейтiлгенiанықталса, тиiсiншеерлi-зайыптылардыңортақмүлкiнемесеоныңбiрбөлiгiөндіріпалынады.

3.Ерлi-зайыптылардыңөздерініңкәмелеткетолмағанбаласыкелтiргензиянүшiнжауапкершiлiгiҚазақстанРеспубликасыныңАзаматтықкодексіменайқындалады. Ерлi-зайыптылардың өздерінің кәмелетке толмаған баласы келтiрген зиянды өтеуi кезiнде осы баптың 2-тармағына сәйкес олардың мүлкiнен өндiрiп алыну жүргізіледі.

45-бап. Неке шартын жасасу, өзгерту және бұзу кезіндегі кредит берушілердің құқықтарына кепілдік

Борышкержұбайдыңкредитберушiсi (кредитберушiлерi) ҚазақстанРеспубликасыАзаматтықкодексiнiңнормаларынасәйкес, өзгергенмән-жайларғабайланыстыерлi-зайыптыларарасындажасалғаннекешартыныңталаптарынөзгертудiнемесеоныбұзудыталапетугеқұқылы.

3-БӨЛІМ. ОТБАСЫ

8-тарау. БАЛАНЫҢ ТУУ ТЕГІН АНЫҚТАУ

46-бап. Ата-аналардың және баланың құқықтары мен міндеттерінің туындауы үшін негіздер

1.Балатуғаннанкейінбірдентіркеледіжәнетуылғанкезіненбастапатыналуғажәнеазаматтықалуғақұқығы, сондай-ақмүмкіндігінеқарай, өзата-аналарынбілугеқұқығыжәнеолардыңқамқорлығынақұқығыболады.

2.Ата-аналардыңжәнебаланыңқұқықтарыменміндеттерібаланыңҚазақстанРеспубликасыныңзаңындабелгіленгентәртіппенкуәландырылғантегіненегізделеді.

3.Балаасырапалушыларменасырапалынғанбалалардыңқұқықтарыменміндеттеріасырапалутуралызаңдыкүшінеенгенсотшешіміненегізделеді.

47-бап. Баланың туу тегін анықтау

1.Баланыңанасыжағынантуутегін (анасын) ананыңбаланымедициналықұйымдатуғанынрастайтынқұжаттардыңнегізіндетіркеушіоргананықтайды.

Баламедициналықұйымнантысжердетуғанжағдайда, оныңтуутегінтууфактісінрастайтынмедициналыққұжаттардыңнегізіндетіркеушіоргананықтайды, алоларболмағанжағдайда, баланыңтуутегініңфактісісоттәртібіменанықталады.

2.Бір-біріменнекедетұратын (ерлі-зайыпты) адамдардантуғанбаланыңтуутегіата-анасыныңнекені (ерлі-зайыптылықты) қиютуралыкуәлігіменрасталады.

Баласуррогатанадантуғанжағдайдабаланыңтуутегісуррогатанаболужөніндежасалғаншартнегізіндекуәландырылады.

3.Егерөзгешедәлелденбесе, баланеке (ерлі-зайыптылық) бұзылған, олжарамсыздептанылғанкезденбастапнемесебалаанасыныңжұбайықайтысболғанкезденбастапекiжүзсексенкүнiшiндетуғанжағдайда, анасыныңбұрынғыжұбайыбаланыңәкесiболыптанылуымүмкін.

4.Егербаланыңанасыөзініңжұбайынебұрынғыжұбайыбаланыңәкесіемесдепмәлімдесе, баланыңәкесібаланыңөзанасыныңжәнеәкесініңнежұбайының, бұрынғыжұбайыныңбұлтуралыжазбашаөтінішіболғанкезде, осыбаптың 5-тармағынданемесеосыКодекстің 48-бабындакөзделгенқағидаларбойыншаанықталады. Мұндай өтініш болмаған жағдайда бұл мәселе сот тәртібімен шешіледі.

Босанғанәйелдіңжұбайыныңнемесебұрынғыжұбайыныңбасқаадамныңәкеболуынанықтауғакелісіміішкіістерорганыберген, жедел-іздестіруіс-шараларыжүргізілгенітуралынемесесоттыңоныхабар-ошарсызкеткеннемесеәрекеткеқабілетсіздептанығанытуралызаңдыкүшінеенгеншешімітуралырастайтынқұжатболғанкездеміндеттіемес.

5.Баланыңанасыменнекедетұрмайтын (ерлі-зайыптыемес) адамныңәкеболуыбаланыңәкесiменанасыныңтіркеушіорганғабiрлесiпөтінішберуіарқылыанықталады. Анасықайтысболған, оләрекеткеқабiлетсiздептанылған, анасыныңболғанжерiнанықтаумүмкiнболмағанжағдайларданемесеолата-анақұқықтарынанайырылғанжағдайда - қорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганныңкелiсiмiменбаланыңәкесiнiңөтінішібойынша, мұндайкелiсiмболмағанкезде - сотшешiмiбойыншаанықталады.

Егеранасыныңжұбайыболыптабылмайтынеркектiңәкеекендiгiанықталғанболса, баланыңанасыодан:

қалыптыбосанғанкезде – босануғадейінкүнтізбелікжетпіскүнжәнебосанғаннанкейінкүнтізбелікелуалтыкүнішінде;

қиынбосанғаннемесеекіжәнеоданкөпбалатуғанкезде – босануғадейінкүнтізбелікжетпіскүнжәнебосанғаннанкейінкүнтізбелікжетпіскүнішінде;

баланыңанасыядролықсынақтардыңәсерінеұшырағанаумақтатұратынжағдайда, қалыптыбосанғанкезде – босануғадейінкүнтізбеліктоқсанбіркүнжәнебосанғаннанкейінкүнтізбелікжетпістоғызкүнiшiнде (қиынбосанғаннемесеекіжәнеоданкөпбалатуғанжағдайда – күнтізбеліктоқсанүшкүнiшiнде) оныкүтіп-бағубойыншашығыстарғатиiстiақшақаражатынсоттәртiбiменталапетугеқұқылы.

Ақшақаражатыныңмөлшерiжәнетөлемдердіңкезеңділігітараптардыңматериалдықжәнеотбасылықжағдайыменназараударарлықбасқадамүдделерiннегiзгеалаотырып, ақшақаражатытөленетінкезгеқолданыстаболатынайлықесептiккөрсеткiшкееселенгенарақатынаспенайқындалады.

6.Некені (ерлі-зайыптылықты) қию, бұзутуралыкуәліккенемесеактжазбасына, сондай-ақбалаасырапалу, әкеболудыанықтаутуралыөтінішкесәйкесбаланыңәкесіретіндеадамкөрсетілгентуудымемлекеттіктіркеутуралыактжазбасынанбаланыңәкесітуралымәліметтердіалыптастаудытіркеушіоргансоттыңтуудымемлекеттіктіркеутуралыактжазбасындағыбаланыңәкесітуралымәліметтердіалыптастаутуралышешімінегізіндежүргізеді.

Өзгежағдайлардаәкесітуралымәліметтердіалыптастаубалатуғанкезденекедетұрмаған (ерлі-зайыптыболмаған) анасыныңөтінішібойыншаосыКодекстің 183-бабынасәйкесжүргізіледі.

7.Онсегiзжасқа (кәмелетке) толғанадамғақатыстыәкеболудыанықтауға - текқанаоныңкелiсiмiмен, алегероләрекеткеқабiлетсiздептанылса, оныңқорғаншысыныңнемесеқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганныңкелiсiмiменжолберiледi.

Ескерту. 47-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 01.04.2019 № 240-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

48-бап. Әке болуды сот тәртібімен анықтау

Бiр-бiрiменнекедетұрмайтын (ерлі-зайыптыемес) ата-аналарданбалатуғанжағдайдажәнеата-аналарыныңбiрлескенөтінішінемесебаланыңәкесiнiңөтінішіболмағанкездебаланыңнақтыадамнантуутегi (әкесі) ата-аналарыныңбiреуiнiң, балақорғаншысыныңнемесеқамқоршысыныңөтінішібойыншанемесебаланыасырапотырғанадамныңөтінішібойынша, сондай-ақбалакәмелеткетолғансоңоныңөзөтінішібойыншасоттәртiбiменанықталады. Бұл ретте сот баланың нақты адамнан туу тегiн дәйекті түрде растайтын айғақтарды назарға алады.

49-бап. Соттың әке болуды тану фактісін анықтауы

Өзiнбаланыңәкесiмiндепмойындаған, бiрақбаланыңанасыменнекедетұрмаған (ерлі-зайыптыемес) адамқайтысболғанжағдайдаоныңәкеекенiнтануфактiсiҚазақстанРеспубликасыныңазаматтықісжүргізукодексінесәйкессоттәртiбiменанықталуымүмкiн.

Әкеболудыанықтаутуралы, сондай-ақәкеболуфактісінжәнеәкеболудытануфактісінанықтаутуралышешімшығарғансотосышешімзаңдыкүшінеенгенкүніненбастапүшжұмыскүніішіндеонытіркеушіорганғаэлектрондықтүрдежіберугеміндетті.

Ескерту. 49-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

50-бап. Баланың ата-аналары (ата-анасы) туралы туу туралы актілер жазбалары кітабына жазу

Баланыңата-аналары (ата-анасы) туралытуутуралыактілержазбаларыкітабынажазуосыКодекстекөзделгентәртіппенжүргізіледі.

51-бап. Әке (ана) болуды даулау

1.Туутуралыактілержазбаларыкiтабынаата-аналардыңжазуыбаланыңәкесiнемесеанасыретiндежазылғанадамның, iсжүзiндебаланыңәкесiнемесеанасыболыптабылатынадамның, балакәмелеткетолғансоңоныңөзiнiң, баланыңқорғаншысыныңнемесеқамқоршысының, сотәрекеткеқабiлетсiздептанығаната-анақорғаншысыныңталапетуiбойыншатекқанасоттәртiбiмендаулануымүмкiн.

2.Баланыңәкесініңөтінішібойыншанемесеәкеболудыңкүшінжоютуралысотшешімінесәйкесәкеменананыңбірлескенөтінішінегiзiндебаланыңәкесiболыпжазылғанадамныңталабы, егержазукезiндебұладамғаөзініңісжүзіндебаланыңәкесiемесекендiгiбелгіліболса, қанағаттандырылмауғатиіс.

Егербаланыңтууытуралыактіжазбасындабаланыңанасыныңжұбайынемесебұрынғыжұбайыбаланыңәкесіболыпкөрсетілсе, соттуутуралыактілержазбасынанбаланыңәкесітуралымәліметтердіалыптастаутуралымәселенішешкенгедейінтіркеушіорганәкеболудыанықтаутуралыөзгерістеренгізуденжазбашатүрдебастартуғатиіс.

3.ҚазақстанРеспубликасыныңзаңнамасындабелгiленгентәртiппенқосалқырепродуктивтікәдістерментехнологиялардықолдануғажазбашатүрдекелiсiмбергенадамдардыңәке (ана) болудыдаулаукезiндеосымән-жайларғасiлтемежасауғақұқығыжоқ.

Басқаәйелгеэмбриондыауыстырыпсалуғакелiсiмбергенадамдардың, сондай-ақсуррогатананыңанажәнеәкеболудыдаулаукезiндеосымән-жайларғасiлтемежасауғақұқығыжоқ.

Ескерту. 51-бапқаөзгерісенгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VIЗаңымен (алғашқыресмижарияланғанкүніненкейінкүнтізбеліконкүнөткенсоңқолданысқаенгізіледі)

52-бап. Бір-біріменнекедетұрмайтын (ерлі-зайыптыемес)адамдардантуғанбаланыңқұқықтарыменміндеттері

ОсыКодекстің 47-49-баптарындакөзделгентәртiппенәкеболуыанықталғанжағдайда, баланыңбiр-бiрiменнекедетұратын (ерлі-зайыпты) адамдардантуғанбаласияқты, ата-аналарыменолардыңтуыстарынақатыстысондайқұқықтарыменмiндеттерiболады.

53-бап. Жекеөміргеқолсұқпаушылық, жекежәнеотбасылыққұпия

1.Жекеөмір, жекежәнеотбасылыққұпиязаңныңқорғауындаболады.

2.Азаматтықхалактілерінмемлекеттіктіркеудіжүзегеасыратынлауазымдыадамдар, сондай-ақжекеөміртуралыөзгешетүрдехабардарболғанбасқадаадамдаржекежәнеотбасылыққұпиянысақтауғаміндетті.

3.АзаматтардыңжекежәнеотбасылықөмірітуралымәліметтердіжарияетуҚазақстанРеспубликасыныңзаңдарындабелгіленгенжауаптылыққаәкепсоғады.

4.Тіркеушіоргандардыңқызметкерлерібалаасырапалушыныңкелісімінсізбалаасырапалутуралықандайдабірмәліметтердіхабарлауғажәнебалаасырапалушыларасырапалынғанбаланыңата-анасыболыптабылмайтындығытуралыақпаратқамтылатынқұжаттардыберугеқұқылыемес.

АсырапалынғанбалатуралымәліметтермемлекеттікоргандардыңсұраусалуларыбойыншаҚазақстанРеспубликасыныңзаңнамасындабелгіленгенқұзыретішегіндеұсынылады.

Ескерту. 53-бапқаөзгерісенгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VIЗаңымен (алғашқыресмижарияланғанкүніненкейінкүнтізбеліконкүнөткенсоңқолданысқаенгізіледі).

9-тарау. СУРРОГАТ АНА БОЛУ ЖӘНЕ ҚОСАЛҚЫ РЕПРОДУКТИВТІК

ӘДІСТЕР МЕН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДЫ ҚОЛДАНУ

54-бап. Суррогат ана болу шарты 

1.СуррогатанаболушартыҚазақстанРеспубликасыныңазаматтықзаңнамасыныңталаптарысақталаотырып, жазбашанысандажасаладыжәнеміндеттітүрденотариаттакуәландыруғажатады.

2.Суррогатанаболушартыныңжасалуықосалқырепродуктивтікәдістерментехнологиялардықолданунәтижесіндетуғанбалағаерлі-зайыптылардың (тапсырысберушілердің) ата-аналыққұқықтарыжәнеміндеттерініңболуынәдейікөздейді.

3.Суррогатанаболушартыменбірмезгілдеерлі-зайыптылар (тапсырысберушілер) тиістіқызметтеркөрсететін, қосалқырепродуктивтікәдістерментехнологиялардықолданатынмедициналықұйымменшартжасасады.

55-бап. Суррогат ана болу шартының мазмұны

Суррогат ана болу шартында

1)ерлі-зайыптылардың (тапсырыс берушілердің) және суррогат ананың деректері;

2)суррогатананыңкүтімінеарналғанматериалдықшығыстардытөлеутәртібіжәнешарттары;

3)тараптардың шарт талаптары орындалмаған кездегі құқықтары, міндеттері және жауапкершілігі;

4)57-баптың 1-тармағында көзделген өтемақының мөлшері және оны төлеу тәртібі;

5)өзге де, оның ішінде төтенше оқиға жағдайлары қамтылуға тиіс.

56-бап. Суррогат анаға қойылатын талаптар

1.Суррогатанаболуғатілекбілдіргенәйелжиырмаданотызбескедейінгіжаста, медициналықұйымныңқорытындысыменрасталған, қанағаттанарлықтәнденсаулығы, психикалықжәнерепродуктивтікденсаулығы, сондай-ақөзініңденісаубаласыболуғатиіс.

2.Егерсуррогатанатіркелгеннекедетұрған (ерлі-зайыптыболған) жағдайда, суррогатанаболушартынжасасукезіндежұбайыныңнотариаттәртібіменкуәландырылуғатиісжазбашакелісіміұсынылуықажет.

3.Қосалқырепродуктивтікәдістерментехнологиялардықолданатынмедициналықұйымбалалыболуғатілекбілдіргенадамдардыңөздерініңнедонорбанктіңбиоматериалдарыныңсолүшінпайдаланылғанытуралытолықәріжеткіліктіақпаратпенолардықолданутуралықорытындышығаруғаміндетті.

Қорытындыныңбірданасынотариаттакуәландырылғансуррогатанаболушартынақосаберіледіжәнемәміленіңжасалғанжерібойыншасақталады.

57-бап. Суррогат ана болу шарты тараптарының құқықтары мен міндеттер

1.Суррогатанаболушартынжасасукезіндеерлі-зайыптылар (тапсырысберушілер)

1)суррогатананыңмедициналықзерттеп-қарауданөтуіменбайланыстыматериалдықшығыстардыкөтеруге;

2)қосалқырепродуктивтікәдістерментехнологияларқолданылуынабайланыстыматериалдықшығыстардыкөтеруге;

3)қосалқырепродуктивтікәдістерментехнологиялардықолданатынмедициналықұйымғатәнсаулығы, психикалықденсаулығытуралымедициналыққорытындыны, сондай-ақмедициналық-генетикалықзерттеп-қараудыңнәтижелерінұсынуға;

4)суррогатананыңжүктілігі, босануыкезеңіндежәнебосанғаннанкейінелуалтыкүнішіндемедициналыққызметкөрсетубойыншашығыстардытөлеуге, алжүктілікпенжәнебосануменбайланыстыасқынуболғанжағдайда, жетпіскүнішіндешығыстардытөлеугеміндетті.

2.Суррогатанаболушартынжасасукезіндесуррогатана 56-баптыңталаптарынасәйкес:

1)тапсырысберушілергеөзініңтәнсаулығы, психикалықжәнерепродуктивтікденсаулығытуралымедициналыққорытындыныұсынуға;

2)дәрігердіңүнемібақылауындаболуғажәнеоныңұсынымдарыментағайындағанемдерінқатаңсақтауға

3)өзіменшартжасасқанадамдардысуррогатанаболушартындаескерілгенкезеңділігіменжүктіліктіңбарысытуралыхабардаретуге;

4)туғанбаланыөзіменсуррогатанаболушартынжасасқанадамдарғаберугеміндетті.

3.Суррогат ана баланы өзге адамдарға беруге құқылы емес. 

4.Суррогатананыңтұрақтыжұмысыболғанкездееңбекқызметінжалғастырумәселесісуррогатанаболушартытараптарыныңөзаракелісімібойыншашешіледі.

5.Суррогатанарепродуктивтікәдістерментехнологияларқолданылғаннанкейінсуррогатанаболушартындакөзделгенжүктілікүшінжауаптылықтаболадыжәнетабиғижүктіболумүмкіндігінболғызбауғаміндетті.

6.Көпқұрсақкөтеріпжүктіболутуралымәселесуррогатанаболушартытараптарыныңөзаракелісімібойыншашешіледі.

58-бап. Қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдану

1.Тіркелгеннекедетұрған (ерлі-зайыптыболған), сондай-ақкәмелеткетолған, некедетұрмаған (ерлі-зайыптыболмаған) жәнемедициналықұйымныңқорытындысыменрасталған, қанағаттанарлықтәнсаулығы, психикалықжәнерепродуктивтікденсаулығыбарәйелдергеқатыстықосалқырепродуктивтікәдістерментехнологиялардықолдануғажолберіледі.

2.Донордыңшәуетінқосаалғанда, қосалқырепродуктивтікәдістерментехнологиялардықолданунәтижесіндеөзібаланыкөтеретінжәнетуатынәйелгенетикалықанаболыптабылады.

3.Балақосалқырепродуктивтікәдістерментехнологиялардықолданунәтижесіндетуғанжағдайда, бұлбаланыңата-аналарытуралымәліметтеросыКодекстебелгіленгентәртіппенжазылады.

59-бап. Суррогат ана болу шартының немесе қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолданудың құқықтық салдары

1.Ерлі-зайыптылар (тапсырысберушілер) суррогатанаболушартынегізіндеқосалқырепродуктивтікәдістерментехнологиялардықолданунәтижесіндетуғанбаланыңата-аналарыболыптанылады.

Мұндайәдістерментехнологиялардықолданунәтижесінденесуррогатанаболушартынасәйкесекіжәнеодандакөпбалатуғанжағдайдаерлі-зайыптылар (тапсырысберушілер) әрбіртуғанбалаүшінтеңжауаптылықтаболады.

2.Суррогатанаболушартынжасасқанжұбай (тапсырысберуші) балатуғаннанкейінтуутуралымедициналықкуәліктеоныңанасыболыпжазылады.

3.Ерлі-зайыптылардың (тапсырысберушілердің) баладанбастартуыоныңтуылғанытіркеушіоргандатіркелгенненкейінбелгіленгентәртіппенресімделеді.

Қосалқырепродуктивтікәдістерментехнологияларқолдануғаөзкелісімінбергеннесуррогатанаменшартжасасқанерлі-зайыптылар (тапсырысберушілер) баладанбастартқанжағдайда, суррогатанаданматериалдықшығыстардыөтеудіталапетугеқұқылыемес.

Суррогатанаменшартжасасқанерлі-зайыптылар (тапсырысберушілер) баладанбастартқанжағдайда, анаболуқұқығыөзқалауыбойыншасуррогатанадақалатынболады, алолбастартқанжағдайда, баламемлекетқамқорлығынаберіледі.

Ерлі-зайыптылар (тапсырысберушілер) баладанбастартқанкездежәнебаланысуррогатанақабылдапалғанкездебұладамдарсуррогатанағашарттабелгіленгенмөлшердежәнетәртіппенөтемақытөлеугеміндетті.

4.Ерлі-зайыптылар (тапсырысберушілер) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзғанжағдайда, суррогатанаболушартыбойыншатуғанбалаүшінжауапкершілікерлі-зайыптылардыңекеуінедежүктеледі.

5.Ерлі-зайыптылардың (тапсырысберушілердің) біреуіқайтысболғанжағдайдасуррогатанаболушартыбойыншатуғанбалаүшінжауапкершіліколардыңкөзітірісінежүктеледі.

6.Ерлі-зайыптылардың (тапсырысберушілердің) екеуідеқайтысболғанжәнеолардыңжақынтуыстарытуғанбаланыасырапалуданбастартқанжағдайда, бұлбаласуррогатананыңтілегібойынша - оған, алолбастартқанжағдайда, мемлекетқамқорлығынаберілуімүмкін.

Қорғаншылықнысанындабаланыңсуррогатанағанемемлекеттікұйымдарғаберілуіоныңсуррогатанаболушартыбойыншаерлі-зайыптылардың (тапсырысберушілердің) мұрагеріретіндегіқұқықтарынтоқтатпайды.

7.Суррогатанаболушартыжасалғаннанкейіншарттакөрсетілгенмерзімішіндеқосалқырепродуктивтікәдістерментехнологиялардыңпайдаланылмауышарттыңжарамсыздығынаәкепсоғады.

8.Суррогатанаболушартыжасалғаннанкейінсуррогатанатабиғитүрдежүктіболғанжағдайдашартбұзылады, олсуррогатанаболушартынасәйкестапсырысберушілержұмсағанбарлықшығыстардытөлейді.

10-тарау. БАЛАНЫҢҚҰҚЫҚТАРЫ

60-бап. Баланыңотбасындаөмірсүружәнетәрбиеленуқұқығы

Өзiнiңмүдделерiнеқайшыкелетiнжағдайлардықоспағанда, әрбiрбаланыңотбасындаөмiрсүругежәнетәрбиеленугеқұқығы, өзiнiңата-аналарынбiлугеқұқығы, олардыңқамқорлығындаболуғақұқығы, оларменбiргетұруғақұқығыбар.

Баланыңөзата-анасыныңтәрбиесіне, өзмүдделерiніңқамтамасызетiлуіне, жан-жақтыөсiп-жетiлуiне, өзініңадамиқадiр-қасиетiнiңқұрметтелуiнеқұқығыбар.

Ата-аналарыболмағанкезде, оларата-анақұқықтарынанайрылғаннеоларшектелгенкездежәнеата-анақамқоршылығынанайрылғанбасқадажағдайлардаосыКодекстің 13, 15 және 18-тарауларындабелгiленгентәртiппенқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганбаланыңотбасындатәрбиеленуқұқығынқамтамасызетедi.

61-бап. Баланың ата-аналарымен және басқа да туыстарымен араласу құқығы

1.Баланыңата-анасыныңекеуiменде, аталарымен, әжелерiмен, аға-iнiлерiмен, апа-сiңлiлерiмен (қарындастарымен) жәнебасқадатуыстарыменараласуғақұқығыбар. Ата-аналары некесiнiң (ерлі-зайыптылығының) бұзылуы, оның жарамсыз деп танылуы немесе ата-аналарының бөлек тұруы баланың құқығына әсер етпеуге тиiс.

Ата-аналарыбөлектұрғанжағдайдабаланыңолардыңәрқайсысыменараласуғақұқығыбар. Сондай-ақ, ата-аналарыәртүрлiмемлекеттердетұрғанжағдайда, баланыңоларменараласуғақұқығыбар.

2.ӨмірлікқиынжағдайғаұшырағанбаланыңҚазақстанРеспубликасыныңзаңнамасындабелгiленгентәртiппенөзiнiңата-аналарыменжәнебасқадатуыстарыменараласуғақұқығыбар.

62-бап. Баланың өз пікірін білдіру құқығы

Балаотбасындаөзмүдделерiнқозғайтынкезкелгенмәселенiшешукезiндеөзiнiңпiкiрiнбiлдiруге, сондай-ақкезкелгенсотнемесеәкiмшiлiкiсінқараубарысындатыңдалуғақұқылы. Бұл өз мүдделерiне қайшы келетiн жағдайларды қоспағанда, он жасқа толған баланың пiкiрi міндетті түрде ескерiлуге тиіс. Осы Кодексте көзделген жағдайларда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар немесе сот он жасқа толған баланың және заңды өкілдердің қатысуымен өзі берген келiсiмiмен ғана шешiм қабылдай алады.

Баланыңпікіріата-аналарыныңнемесебаланыңтұратынжерібойыншабасқадазаңдыөкілдердіңқатысуыменқабылданған, қорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганныңшешіміменресімделеді.

63-бап. Баланың атын, әкесінің атын және тегін алуға құқығы

1.Баланың атын, әкесiнiң атын және тегiн алуға құқығы бар.

2.Баланыңатынөзаракелісімбойыншаата-аналарынемесебаланыңбасқадазаңдыөкілдерібереді. Әкесініңатыата-аналарыныңнемесебаланыңбасқадазаңдыөкілдерініңтілегібойыншаоныңәкесіболыпкөрсетілгенадамныңатыбойыншаберіледі.

Бөлекнедефисарқылыжазылғанжағдайдақосарланғанатберугерұқсатетіледі, бірақолекіаттанаспауғатиіс.

Әкесініңқосарланғанатыболғанжағдайда, әкесініңқосарланғанатыбойынша, олардыңбіреуібойыншанеәкесініңекіатыбіргежазылыпбалағаәкесініңатынберугежолберіледі.

 Әкесіатынөзгерткенкезде - оныңкәмелеткетолмағанбаласының, алкәмелеткетолғанбалабұлтуралыөтінішбергенкезде, оныңәкесініңатыөзгереді.

3.Баланың тегi ата-аналарының тегiмен айқындалады. Ата-аналарының тегi әртүрлi болған кезде ата-аналарының келiсiмi бойынша балаға әкесiнiң немесе анасының тегi берiледi.

Ата-аналарыныңқалауыбойыншабаланыңтегiұлттықдәстүрлерескерiлеотырып, әкесiсияқты, анасытарапынандаәкесініңнемесеатасыныңатыберілуімүмкін.

4.Ата-аналарарасындабаланыңатынажәне (немесе) тегiнеқатыстытуындағанкелiспеушiлiктерсоттәртiбiменшешiледi.

5.Егерәкесіанықталмаса, баланыңатыанасыныңкөрсетуібойыншаберіледі, әкесініңатыбаланыңәкесіретіндежазылғанадамныңатыбойынша, тегі – анасыныңтегібойыншанемесеұлттықдәстүрлерескеріліп, баланыңатасыныңатыбойыншаберіледі.

6.Егербаланыңата-аналарыныңекеуідебелгісізболса, баланыңтегін, атын, әкесініңатынқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорган, медициналықнемесебаланыңтұрғанжерібойыншаоныңқұқығынқорғаужөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынбасқадаұйымдарбереді.

Ескерту. 63-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

64-бап. Баланың атын және (немесе) тегін өзгерту

1.Ата-аналарыныңекеуiдетегiнөзгерткенкездекәмелеткетолмағанбалалардыңтегiөзгередi.

Балаоналтыжасқатолғанғадейiната-аналарыныңбiрлескенөтiнiшiбойыншатіркеушіорганбаланыңмүдделерiннегiзгеалаотырып, баланыңатын, сондай-ақоғанберiлгентектiата-анасыныңекіншісініңтегiнеөзгертугерұқсатбереді.

2.Неке (ерлі-зайыптылық) тоқтатылғаннемесенеке (ерлі-зайыптылық) жарамсыздептанылғанжағдайдабалаөзiнетуғанкездеберiлгентегінсақтайды.

3.Егерата-аналарынекенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуынтіркеушіоргандаресімдеместенбөлектұрсанебалағақатыстыәкеболуанықталсажәнебалаөзіменбiргетұратыната-анасыоғанөзiнiңтегiнбергiсiкелсе, тіркеушіорганбұлмәселенiбаланыңмүдделерiнеқарайжәненотариаттаресімделгенбасқаата-ананыңпiкiрiнескереотырыпшешедi. Ата-ананың тұратын жерiн анықтау мүмкiн болмаған, ол ата-ана құқықтарынан айрылған не олар шектелген, әрекетке қабiлетсiз деп танылған кезде, сондай-ақ ата-ана баланы күтіп-бағудан және тәрбиелеуден дәлелсіз себептермен жалтарған жағдайларда, ата-ананың пiкiрiн ескеру мiндеттi емес.

4.Егерата-аналарынекенің (ерлі-зайыптылықтың) бұзылуынтіркеушіоргандаресімдейотырып, бөлектұрсажәнебалаөзіменбіргетұратыната-анасыоғанөзініңтегінбергісікелсе, тіркеушіорганбұлмәселеніата-аналарыныңекіншісініңпікірінескерместен, баланыңмүдделерінеорайшешеді.

5.Егербалабiр-бiрiменнекедетұрмайтын (ерлі-зайыптыемес) адамдардантусажәнеәкесiзаңдытәртiппенанықталмаса, тіркеушіорганбаланыңмүдделерiннегiзгеалаотырып, оныңтегiнанасыныңосындайөтiнiшжасағанкездеболғантегiнеөзгертугерұқсатетеді.

6.Онжасқатолғанбаланыңатыжәне (немесе) тегiзаңдыөкілдердіңқатысуыменалынғаноныңкелiсiмiменғанаөзгертіледі.

Ескерту. 64-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

65-бап. Баланың ұлты

1.Баланың ұлты оның ата-аналарының ұлтымен айқындалады.

2.Егерата-аналарыныңұлтыәртүрлiболса, ұлтыбалағажекекуәлiкнемесепаспортберiлгенкездеоныңқалауыбойыншаәкесiнiңнемесешешесiнiңқайұлтқажататынынасәйкесайқындалады.

3.Оданәрiбаланыңұлтыоныңөтiнiшiбойыншатекқанаата-аналарыныңекіншісініңұлтынаөзгертiлуiмүмкiн.

66-бап. Баланың мүліктік құқықтары

1.Баланыңөзiата-аналарынанжәнеотбасыныңбасқадамүшелерiненосыКодекстің 5-бөліміндебелгіленгентәртіппенжәнемөлшердекүтіп-бағуқаражатыналуғақұқығыбар.

2.Жетімбалалар, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбалаларұйымдарыныңбасшыларынқоспағанда, балағаалимент, жәрдемақыретіндетиесілісомаларбаланыңата-аналарыныңнемесебасқазаңдыөкілдерініңбилікетуінетүседіжәнеоларосысомалардыбаланыкүтіп-бағуға, білімберугежәнетәрбиелеугежұмсайды.

2-1.Балалардыкүтіп-бағуғаарналғаналименттердінысаналыпайдаланужәнеоларғаөндіріпалудықолданумүмкіндігінболғызбауүшіналименттердіалушыныңнемесеоныңөкілініңталабыбойыншаҚазақстанРеспубликасыныңбанкзаңнамасындабелгіленгентәртіппеналименттердіесепкежатқызуүшінбанктікшоташылады.

3.Баланыңөзіалғантабыстарға, өзiсыйғанемесемұрагерлiктәртiппеналғанмүлiкке, сондай-ақоныңөзқаражатынаалынғанбасқадакезкелгенмүлiккеменшiкқұқығыбар.

Өзеңбегiнентабысалатынбала, егеролата-аналарыменбiргетұрса, отбасынкүтіп-бағужөнiндегiшығыстарғақатысуғақұқылы.

БаланыңөзiнеменшiкқұқығыментиесiлiмүлiккебилiкетуқұқығыҚазақстанРеспубликасыныңАзаматтықкодексiменайқындалады.

Ата-аналарбаланыңмүлкiнбасқаружөнiндегiқұқықтылықтыжүзегеасырукезiндеоларғаосыКодекстің 128-бабындабелгiленгенқағидаларқолданылады.

4.Біргетұратынбаламената-аналарбір-бірініңмүлкінөзаракелісімбойыншаиеленіп, пайдаланаалады.

5.Ата-аналарменбаланыңортақменшiкқұқығытуындағанжағдайдаолардыңортақмүлiктiиелену, пайдаланужәнеоғанбилiкетуқұқығыҚазақстанРеспубликасыныңАзаматтықкодексіменайқындалады.

Ескерту. 66-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.01.2019 № 217-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

67-бап. Баланың өз құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау құқығы

1.Баланың өз құқықтары мен заңды мүдделерiнің қорғалуына құқығы бар.

Баланың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғауды ата-аналары немесе баланың басқа да заңды өкілдері, ал Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген жағдайларда қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган, прокурор және сот, сондай-ақ ішкі істер органдары және өз құзыреті шегінде өзге де мемлекеттік органдар жүзеге асырады.

КәмелеткетолғанғадейiнҚазақстанРеспубликасыныңзаңдарынасәйкесәрекеткетолыққабiлеттiдептанылғанкәмелеткетолмағанбаланыңөзқұқықтарыменмiндеттерiн, оныңiшiндеқорғалуқұқығынөзбетiншежүзегеасыруғақұқығыбар.

2.Баланыңата-аналаржәнебасқадазаңдыөкілдертарапынанжасалатынқиянаттанқорғалуғақұқығыбар.

Баланыңқұқықтарымензаңдымүдделерiбұзылғанкезде, оныңiшiндеата-аналарнемесебасқадазаңдыөкілдербаланыкүтіп-бағу, тәрбиелеу, оғанбiлiмберужөнiндегiмiндеттерiнорындамағанкезденемесетиiсіншеорындамағанкезденеата-ана (қорғаншылық, қамқоршылық) құқықтарынтерiспайдаланғанкездебала - қорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганға, алонтөртжасқатолғандасотқаөзқұқықтарынқорғауүшiнөзбетiншежүгінугеқұқылы.

3.Баланыңөмiрiненемеседенсаулығынақауiптөнгендiгiтуралы, оныңқұқықтарымензаңдымүдделерiнiңбұзылғандығытуралыөздерінебелгiлiболғанмемлекеттікоргандарменұйымдардыңлауазымдыадамдарыжәнеөзгедеазаматтарбұлтуралыбаланыңнақтытұратынжерiбойыншақорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганғахабарлауғамiндеттi. Мұндай мәлiметтер алынған кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган баланың құқықтары мен заңды мүдделерiн қорғау жөнiнде қажеттi шаралар қолдануға мiндеттi.

11-тарау. АТА-АНАЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТАРЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ

68-бап. Ата-аналардың құқықтары мен міндеттерінің теңдігі

1.Ата-аналардыңөзбалаларынақатыстытеңқұқықтарыжәнетеңмiндеттерi (ата-анақұқықтары) болады.

2.Осытараудакөзделгената-анақұқықтарыбалаларыонсегiзжасқа (кәмелетке) толғанда, сондай-ақкәмелеткетолмағанбалаларынекегеотырған (ерлі-зайыптыболған) кездетоқтатылады.

69-бап. Кәмелетке толмаған ата-аналардың құқықтары

1.Кәмелеткетолмағаната-аналардыңбаламенбiргетұруғажәнеоныңтәрбиесінеқатысуғақұқығыбар.

2.Некедетұрмаған (ерлі-зайыптыболмаған), кәмелеткетолмағаната-аналарөздеріндебалатуғанжағдайдажәнеөздерініңанажәне (немесе) әкеболуыанықталғанкездеолароналтыжасқатолғансоңата-анақұқықтарынөзбетiншежүзегеасыруғақұқылы. Кәмелетке толмаған ата-аналар он алты жасқа толғанға дейiн қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган балаға қорғаншы тағайындайды, ол баланың кәмелетке толмаған ата-аналарымен бiрге оны тәрбиелеуді жүзеге асырады. Баланың қорғаншысы мен кәмелетке толмаған ата-аналары арасында туындаған келiспеушiлiктерді кәмелетке толмаған баланың және ата-аналарының мүдделері мен құқықтарын ескере отырып, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган шешеді.

3.Кәмелеткетолмағаната-аналардыңжалпынегiздердеөздерiнiңәкежәнеанаболуынтануғажәнеоғандауайтуғақұқығыбар, сондай-ақөздеріонтөртжасқатолғаннанкейiнсоттәртiбiменөзбалаларынақатыстыәкеболудыанықтаудыталапетугеқұқығыбар.

70-бап. Ата-аналардың баланы тәрбиелеу және оған білім беру жөніндегі құқықтары мен міндеттері

1.Ата-аналар өз баласының денсаулығына қамқорлық жасауға мiндеттi.

2.Ата-аналардыңөзбаласынтәрбиелеугеқұқығыбаржәнеосығанміндетті.

Ата-аналардыңбарлықөзгеадамдаралдындабаласынтәрбиелеугебасымқұқығыбар.

Бала тәрбиелеушi ата-аналар оның дене бітімі, психикалық, адамгершілік жағынан және рухани дамуына қажеттi өмiр сүру жағдайларын қамтамасыз ету үшін жауаптылықта болады.

3.Ата-аналар баласының міндетті орта білім алуын қамтамасыз етуге міндетті.

Ата-аналардыңбалажалпыортабілімалғанғадейіноныңпікірінескереотырып, білімберуұйымынжәнебаланыңоқунысанынтаңдауғақұқығыбар.

4.Баланыңтәрбиесіменбілімалуынақатыстыбарлықмәселелердібаланыңмүдделеріннегізгеалыпжәнеоныңпікірінескереотырып, өзаракелісуарқылыата-аналаршешеді. Ата-аналардың арасында келіспеушіліктер болған кезде, бұл келіспеушіліктерді шешу үшін қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратынорганға немесе сотқа жүгінуге құқылы.

71-бап. Ата-аналардың баланың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі құқықтары мен міндеттері

1.Ата-аналарөзбаласыныңзаңдыөкiлдерiболыптабыладыжәнеарнайыөкiлеттiктерсiзкезкелгенжекежәнезаңдытұлғаларғақатысты, оныңiшiндесоттардаоныңқұқықтарыменмүдделерiнқорғайды.

2.Егерқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганата-аналарменбаланыңмүдделерiарасындақайшылықтарбарынанықтаса, ата-аналарөзбаласыныңмүдделерiнбiлдiругеқұқылыемес. Ата-аналар мен баланың арасында келiспеушiлiктер болған жағдайда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган баланың құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн өкiл тағайындауға мiндеттi.

Егерата-аналарбалағақатыстыата-анақұқықтарынанайрылғаннеоларшектелгенжағдайда, баланыңмүдделерінбілдіругеқұқылыемес.

71-1-бап. Көпбалалы отбасыларға арналған жеңілдіктер мен әлеуметтік кепілдіктер

КөпбалалыотбасыларғаҚазақстанРеспубликасыныңзаңнамалықактілерінесәйкесжеңілдіктерменәлеуметтіккепілдіктерберіледі.

Ескерту. 11-тарау 71-1-баппен толықтырылды - ҚР 02.07.2018 № 165-VІ (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

72-бап. Ата-ана құқықтарын баланың мүддесінде жүзеге асыру

Ата-ана құқықтары баланың мүдделеріне қайшы жүзеге асырылмауға тиіс. Баланың мүдделерін қамтамасыз ету оның ата-аналары жасайтын негізгі қамқорлықтың нысанасы болып табылады.

Ата-анақұқықтарынжүзегеасырукезіндеата-аналарбаланыңденебітіміменпсихикалықденсаулығына, оныңадамгершілікжағынандамуыназиянкелтіругеқұқылыемес. Баланы тәрбиелеу тәсілдері адамның қадір-қасиетін кемсітетін немқұрайлылықты, қатыгездікті, дөрекілікті, баланы қорлауды немесе қанауды болғызбауға тиіс.

73-бап. Баласынан бөлек тұратын ата-ананың ата-ана құқықтарын жүзеге асыруы

1.Баласынанбөлектұратыната-ананыңбаласыменараласуға, оныңтәрбиесіменбаланыңбiлiмалуымәселелерiнжәнебалаүшінбасқадамаңыздымәселелердішешугеқатысуғақұқығыбар.

Егермұндайараласубаланыңтәнсаулығыменпсихикалықденсаулығына, оныңадамгершiлiкжағынандамуыназиянкелтiрмесе, баласыөзіменбiргетұратыната-анабаланыңекiншiата-анасыменараласуынакедергiжасамауғатиiс.

2.Ата-аналарыбөлектұратынкездебаланыңтұрғылықтыжерiмензаңдымекенжайыата-аналарыныңкелiсімiменбелгіленеді.

Келiсiмболмағанкездеата-аналардыңарасындағыдаубаланыңмүдделерiннегiзгеалыпжәнеоныңпiкiрiнескереотырып, ата-аналардыңталапетуібойыншақорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганныңқатысуыменмедиациятәртібіменшешіледінемесеонысотшешедi. Бұл ретте сот баланың ата-аналардың әрқайсысына, аға-iнiлерiне және апа-сiңлiлерiне (қарындастарына) үйiрлiгiн, баланың жасын, ата-аналардың адамгершiлiк және өзге де жеке қасиеттерiн, ата-аналардың әрқайсысы мен баланың арасындағы қарым-қатынастарды, баланың дамуы және тәрбиесі үшiн жағдайлар жасау мүмкiндiгiн (ата-аналар қызметiнiң түрiн, жұмысының режимін, ата-аналардың материалдық және отбасылық жағдайын және басқа да осындай жағдайларды) ескередi.

3.Ата-аналарбаладанбөлектұратыната-ананыңата-анақұқықтарынжүзегеасырутәртiбiтуралыжазбашанысандакелiсiмжасасуғақұқылы.

Егерата-аналаркелiсiмгекелеалмаса – даудықорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорган, алоныңшешіміменкеліспегенжағдайда – дауосыорганныңжәнебаланыңата-аналарыныңқатысуыменмедиациятәртібіменшешіледінемесеонысотшешедi.

4.Ата-анақұқықтарынжүзегеасырутәртібітуралысотшешiмiорындалмағанжағдайда, кiнәлiата-анаҚазақстанРеспубликасыныңзаңдарындакөзделгенжауаптылықтаболады.

Сотшешiмiқасақанаорындалмағанкездебаласынанбөлектұратыната-ананыңталапетуiбойыншасотбаланыңмүдделерiннегiзгеалыпжәнебаланыңпiкiрiнескереотырып, баланыоғанберутуралышешiмшығараалады.

5.Баласынанбөлектұратыната-ананыңбілімберуұйымдарынан, медициналықжәнебасқадаұйымдарданөзбаласытуралыақпараталуғақұқығыбар.

Ата-анатарапынанбаланыңөмiрiменденсаулығынақатерболғанжағдайдағанаақпаратберуденбастартылуымүмкiн. Ақпарат беруден бас тартуға сот тәртiбiмен дау айтылуы мүмкiн.

Ескерту. 73-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

74-бап. Ата-аналардың баланы басқа адамдардан талап ету құқығы

1.Ата-аналарбаланызаңныңнемесесотшешiмiніңнегiзiнсiзөзқолындаұстапотырғанкезкелгенадамнанонықайтарудыталапетугеқұқылы. Даутуындағанжағдайдаата-аналарөзқұқықтарынқорғауүшiнсотқажүгінугеқұқылы.

Бұлталаптардықараукезiндесот, егербаланыата-аналарынаберубаланыңмүдделерiнесайкелмейдiдегенқорытындығакелсе, баланыңпiкiрiнескереотырып, ата-аналардыңталап-арызынқанағаттандыруданбастартуғақұқылы.

2.Егерсотата-аналарыда, балақолындаотырғанадамныңдаоныңтиістітүрдетәрбиесінжәнедамуынқамтамасызетугежағдайыкелмейтінінанықтаса, сотбаланықорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганныңқамқорлығынабередi.

12-тарау. АТА-АНА ҚҰҚЫҚТАРЫНАН АЙЫРУ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ШЕКТЕУ

75-бап. Ата-ана құқықтарынан айыру

1.Егер ата-аналар:

1)ата-аналықмiндеттерiнорындауданжалтарса, оныңiшiндеалименттөлеуденқасақанажалтарса;

2)өзбаласынперзентханадан (оныңбөлімшесінен), жетімбалалар, ата-анасыныңқамқорлығынсызқалғанбалаларұйымдарынанжәнеөзгедеұйымдарданалудандәлелсізсебептерменбастартса;

3)өздерiнiңата-анақұқықтарынтеріспайдаланса;

4)балағақатыгездіккөрсетсе, оныңішіндеоғанкүшқолдансанемесепсихикасыназорлықжасаса, оныңжыныстықтиіспеушілігінеқастандықжасаса;

5)құмар ойындарға, бәс тігуге, спирттік ішімдіктерге немесе есірткі, психотроптық заттарға және (немесе) сол тектестерге салынса, олар ата-ана құқықтарынан айрылады.

2.Ата-аналарөзбаласының, жұбайыныңнеотбасыныңбасқадамүшелерініңөмiрiненемеседенсаулығынақарсықасақанақылмыстыққұқықбұзушылықжасағанкездеата-анақұқықтарынанайырылады.

Ескерту. 75-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 02.07.2020 № 356-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

76-бап. Ата-ана құқықтарынан айыру тәртібі

1.Ата-ана құқықтарынан айыру сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

Ата-анақұқықтарынанайырутуралыiстерата-аналардыңбiреуiнiңнемесебаланыңбасқадазаңдыөкілдерінің, кәмелеткетолмағанбалалардыңқұқықтарынқорғаужөнiндегiмiндеттержүктелгеноргандардыңнемесеұйымдардыңөтініштері, сондай-ақпрокурордыңталабыбойыншақаралады.

2.Ата-анақұқықтарынанайырутуралыiстерпрокурордыңжәнеқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганныңқатысуыменқаралады.

3.Ата-анақұқықтарынанайырутуралыiстiқараукезiндесотата-анақұқықтарынанайырылғаната-аналарданалиментөндiрiпалутуралымәселенiшешедi.

4.Егерсотата-анақұқықтарынанайырутуралыiстiқараукезiндеата-аналардыңiс-әрекетiненқылмыстықжазаланатынәрекетбелгілерінбайқаса, олмұныжекеқаулыменпрокурордыңназарынажеткiзугемiндеттi.

5.Ата-анақұқықтарынанайырутуралысотшешiмiзаңдыкүшiнеенгенкүнненбастапүшкүнiшiндесотбұлшешiмнiңүзіндікөшiрмесiнбаланыңтууынмемлекеттiктiркеуорыныбойыншатіркеушіорганғажәнебаланыңтұратынжерібойыншақорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганғажіберугемiндеттi.

77-бап. Ата-ана құқықтарынан айырудың салдары

1.Ата-анақұқықтарынанайырубаламентуыстықфактiсiненегiзделгенбарлыққұқықтардан, оныңiшiндеоданкүтіп-бағуқаражатыналу, сондай-ақбалаларыбаразаматтарүшiнбелгiленгенжеңiлдiктерменмемлекеттiкжәрдемақыныалуқұқықтарынанайрылуғаәкепсоғады.

2.Ата-анақұқықтарынанайыруата-аналардыөзбаласынкүтіп-бағумiндетiненбосатпайды, бұлміндетоныасырапалуғабайланыстытоқтатылады.

3.Баламената-анақұқықтарынанайырылғаната-ананыңоданәрiбiргетұруытуралымәселесоттәртiбiменшешiледi.

4.Ата-анасыата-анақұқықтарынанайырылғанбалатұрғынжайғаменшiкқұқығыннемесетұрғынжайдыпайдалануқұқығын, сондай-ақата-аналарыменжәнебасқадатуыстарыментуыстықфактiсiненегiзделгенмүлiктiкқұқықтарын, оныңiшiндемұраалуқұқығынсақтайды.

5.Баланыбасқаата-анағаберумүмкiнболмағанкезденемесеата-аналарыныңекеуiдеата-анақұқықтарынанайырылғанжағдайда, балақорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганныңқамқоршылығынаберiледi.

6.Егербұлбалағатерісәсеретпесе, ата-анақұқықтарынанайырылғаната-аналардыңөтінішібойыншақорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганбаламенжолығуғарұқсатетеді.

7.Ата-аналарыата-анақұқықтарынанайырылғанжағдайдабалаасырапалуғасоттыңата-аналардыата-анақұқықтарынанайырутуралышешімізаңдыкүшінеенгенкүнненбастапалтыайөткенсоңжолберiледi.

Ата-аналарыныңбіреуіата-анақұқықтарынанайырылғанбаланыасырапалуғаекіншіата-анасыныңкелісіміменжолберіледі.

78-бап. Ата-ана құқықтарын қалпына келтіру

1.Егерата-аналармiнез-құлқын, тұрмыссалтынжәнебалатәрбиесінекөзқарасынөзгерткенболса, сотолардыңата-анақұқықтарынқалпынакелтiруiмүмкiн.

2.Ата-анақұқықтарынқалпынакелтiруата-анақұқықтарынанайырылғаната-ананыңөтінішібойыншасоттәртiбiменжүзегеасырылады. Ата-ана құқықтарын қалпына келтiру туралы iстер ата-ананың, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның қатысуымен қаралады.

3.Егерата-анақұқықтарынқалпынакелтiрубаланыңмүдделерiнеқайшыболса, сотбаланыңпiкiрiнескереотырып, ата-аналардыңата-анақұқықтарынқалпынакелтiрутуралыталап-арызынқанағаттандыруданбастартуғақұқылы.

Онжасқатолғанбалағақатыстыата-анақұқықтарыоныңкелiсiмiменғанақалпынакелтiрілуімүмкiн.

Егербалаасырапалынсажәнеасырапалудыңкүшiжойылмаса, ата-анақұқықтарынқалпынакелтiругежолберiлмейдi.

Ескерту. 78-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

79-бап. Ата-ана құқықтарын шектеу

1. Сот баланың мүддесiн ескере отырып, баланы ата-аналардан оларды ата-ана құқықтарынан айырмай алу жолымен ата-ана құқықтарын шектеу туралы шешiм шығаруы мүмкін.

Ата-аналарынемесеолардыңбіреуіата-анақұқықтарынанайырылғаннемесешектелгенбаланыбаланыңтұрғылықтыжерібойыншақорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганорналастырады.

2.Егер баланың ата-аналарымен қалуы:

1)ата-аналарғабайланыстыемесмән-жайлар (психикасыныңбұзылуынемесеөзгедесозылмалыауруы, ауырмән-жайларғадушарболуы) бойынша;

2)ата-аналардыңмінез-құлқыныңсалдарынан, бірақбұлреттеата-аналардыата-анақұқықтарынанайыруүшінжеткіліктінегіздеранықталмай, олүшінқауіптіболса, ата-анақұқықтарыншектеугежолберіледі.

Егерата-аналарөзмінез-құлқынөзгертпесе, қорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганата-анақұқықтарыншектеутуралысотшешімішыққаннанкейіналтыайөткенсоңолардыата-анақұқықтарынанайырутуралыталап-арызберугеміндетті.

3.Ата-анақұқықтарыншектеутуралыталаптыбаланыңжақынтуыстарыжәнебаланыңқұқықтарынқорғаужөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынұйымдар, сондай-ақпрокурорбереді.

4.Ата-анақұқықтарыншектеутуралыiстерқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганөкілініңміндеттітүрдеқатысуыменқаралады.

5.Ата-анақұқықтарыншектеутуралыiстерқаралғанкездесотата-аналарданбалағаалиментөндiрiпалутуралымәселенiшешугеқұқылы.

Ескерту. 79-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 11.07.2017 № 91-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

80-бап. Ата-ана құқықтарын шектеудің салдары

1.Сотата-анақұқықтарыншектегената-аналарбаланыжекеөзiтәрбиелеуқұқығынанайрылады, алосыКодекстің 79-бабы 2-тармағының 2) тармақшасындакөзделгенжағдайларда, балаларыбаразаматтарүшiнбелгiленгенжеңiлдiктерменмемлекеттiкжәрдемақыалуқұқығынандаайрылады.

2.Ата-анақұқықтарыншектеуата-аналардыбаланыкүтіп-бағужөнiндегiмiндеттерденбосатпайды.

3.Өзiнеқатыстыата-аналарыныңата-анақұқықтарышектелгенбалатұрғынжайғаменшiкқұқығыннемесетұрғынжайдыпайдалануқұқығынсақтайды, сондай-ақата-аналарыменжәнебасқадатуыстарыментуыстықфактiсiненегiзделгенмүлiктiкқұқықтарын, оныңiшiндемұраалуқұқығынсақтайды.

4.Ата-аналарыныңекеуiнiңдеата-анақұқықтарышектелгенжағдайдабалақорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганныңқамқорлығынаберiледi.

5.Егербұлбалағатерісәсеретпесе, сотата-анақұқықтарыншектегената-аналарғабаламенқатынасуғарұқсатетеді. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның не қорғаншысының немесе қамқоршысының, баланың патронат тәрбиешiлерiнiң немесе бала тұрып жатқан ұйым әкiмшiлiгiнiң келiсiмiмен ата-аналардың баламен қатынасуына жол берiледi.

81-бап. Ата-ана құқықтарын шектеу салдарының күшін жою

1.Егерата-аналардыңата-анақұқықтарышектелгеннегiздержойылса, сотата-аналардыңталабыбойыншабаланыата-аналарынақайтарыпберутуралыжәнеосыКодекстің 80-бабындакөзделгеншектеулерсалдарыныңкүшiнжоютуралышешiмшығарады.

2.Егербаланыата-аналарынақайтарыпберуоныңмүдделерiнеқайшыкелсе, сотбаланыңпiкiрiнескереотырып, талаптықанағаттандыруданбастартуғақұқылы.

82-бап. Баланың өміріне немесе оның денсаулығына тікелей қатер төнген жағдайда баланы айырып алу

1.Баланыңөмiрiненемесеоныңденсаулығынатiкелейқатертөнгенкездеқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганбаланыата-аналарданнемесеонықамқоршылыққаалғанбасқадаадамдардандереуайырыпалуғақұқылы.

Қорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратыноргансотшешіміқабылданғанғадейінреспубликалықмаңызыбарқалалардың, астананың, ауданның, облыстықмаңызыбарқаланыңжергіліктіатқарушыорганыныңактісінегізіндебаланыдереуайырыпалады.

 2. Баланы айырып алу кезінде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган кешіктірмей прокурорға хабарлауға, баланы уақытша орналастыруды қамтамасыз етуге және республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар қаланың жергiлiктi атқарушы органы баланы айырып алу туралы актiні шығарғаннан кейiн жетi күн iшiнде ата-аналарды ата-ана құқықтарынан айыру немесе оларды шектеу туралы сотқа талап-арызбен жүгінуге мiндеттi.

83-бап. Баланы айырып алуға байланысты істер бойынша сот шешімдерін орындау

1.Баланыата-аналарынанайырыпалуғажәнеоныбасқаадамға (адамдарға) беругебайланыстысотшешiмдеріқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганөкiлiнiңжәнебалаберілетінадамның (адамдардың) мiндеттiтүрдеқатысуымен, алқажетболғанжағдайлардаiшкiiстероргандарыөкiлiнiңқатысуыменмәжбүрлітүрдеорындалатынболады.

2.Баланыоныңмүдделерiненұқсанкелтiрмейата-аналарынанайырыпалужәнеоныбасқаадамға (адамдарға) берутуралысотшешімінорындаумүмкiнболмағанкезде, баласоттыңұйғарымыбойыншабаланыңқұқықтарынқорғаужөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынұйымдардауақытшаорналастырылуымүмкiн.

13-тарау. БАЛА АСЫРАП АЛУ

84-бап. Асырап алуға жол берілетін балалар

1.ТууыосыКодекстебелгіленгентәртіппентіркелгенжәнетолықтәнсаулығы, психикалық, руханижәнеадамгершілікжағынандамуынқамтамасызетумүмкіндіктеріескерілеотырып, кәмелеткетолмағанбалаларғақатыстытекқанасолардыңмүддесіндеасырапалуғажолберіледі.

Бұлреттебаланыңжасмөлшері, естиярлықдәрежесіжәнеөзінасырапалуғакелісіміескеріледі.

2.Жалғыз ата-анасы немесе екеуі де:

1)қайтыс болған; 

2)баладан бас тартқан;

3)ата-ана құқықтарынан айрылған және олар қалпына келтірілмеген;

4)туыстарына, асырапалынатынбаланың (балалардың) анасыменнемесеәкесіменнекеде (ерлі-зайыптылықта) тұратынадамдарғабаланыасырапалуғакелісімберген;

 5)соттәртібіменәрекеткеқабілетсіз, хабар-ошарсызкеткендептанылғаннемесеқайтысболғандепжарияланған;

 6)белгісізболғанжағдайда, балаларасырапалуғажатады.

3.Осыбаптың 2-тармағының 1) — 3), 5) және 6) тармақшаларындааталған, Республикалықдеректербанкіндеесептетұрғанбалаларазаматтығыментұрғылықтыжерінеқарамастан, балалардыңтуыстарына, ҚазақстанРеспубликасыныңаумағындатұрақтытұратынҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарынаҚазақстанРеспубликасыныңзаңнамасындабелгіленгентәртіппенасырапалуғаберілуімүмкін.

4.ҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыболыптабылатын, РеспубликалықдеректербанкіндеорталықтандырылғанесептетұрғанбалаларҚазақстанРеспубликасынантысжердетұрақтытұратынҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарынаасырапалуғаберілуімүмкін.

Баланытуыстары, ҚазақстанРеспубликасыныңаумағындажәнеодантысжердетұратынҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыасырапалмағанжағдайлардағанаҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыболыптабылатын, Республикалықдеректербанкіндеорталықтандырылғанесептетұрғанбалаларшетелдіктергеасырапалуғаберілуімүмкін.

ШетелдіктердіңбалаасырапалуытуралыістердіқарағанкездесотазаматтығыментұрғылықтыжерінеқарамастанбаланыңтуыстарыныңнеҚазақстанРеспубликасыазаматтарыныңосыбаланыбіріншікезектеасырапалуқұқығынҚазақстанРеспубликасыныңбалалардыңқұқықтарынқорғаусаласындағыуәкілеттіорганыныңіскеасырғанынанықтауғаміндетті.

5.ШетелдіктердіңбалаасырапалуынабалалардыңқұқықтарыменмүдделерінқорғаусаласындаҚазақстанРеспубликасыментеңмәндіхалықаралықміндеттемелерібарелдердіңазаматтарынағанарұқсатетіледі.

6.ҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыболыптабылатынбалалардыасырапалуғаберутәртібінҚазақстанРеспубликасыныңҮкіметібекітеді.

7.Осыбаптың 2-тармағының 1) — 3), 5) және 6) тармақшаларындааталғанбалалардыасырапалуғаберутуралырұқсаттықорғаншылықжәнеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганкомиссияқорытындысынегізіндебереді.

8.КомиссияныңқызметтәртібіменқұрамынҚазақстанРеспубликасыныңбалаларқұқықтарынқорғаусаласындағыуәкілеттіорганыайқындайды.

Ескерту. 84-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

85-бап. Балаларды асырап алуға тілек білдірген адамдардың құқықтары мен міндеттері

1.ҚазақстанРеспубликасыныңаумағындатұрақтытұратын, балалардыасырапалуғатілекбілдіргенҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыбаланыңтұратынжеріндегіқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганғабалаасырапалуғатілекбілдіргенітуралыөтінішберуге, сондай-ақжиынтықкірісініңмөлшері, отбасылықжағдайы, денсаулықжағдайы, сотталмағандығытуралыанықтамалар, психологиялықдаярлықтанөткенітуралысертификатұсынуғажәнебаланыжекеөзітаңдауға, оныменкемiндеекіаптатiкелейқарым-қатынасжасауғаміндетті.

ҚазақстанРеспубликасыныңаумағындатұрақтытұратын, жетімбалаларды, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбалалардыөзотбасынатәрбиелеугеқабылдауғатілекбілдіргенҚазақстанРеспубликасыазаматтарыныңосыКодекскесәйкесөтеусізнегіздепсихологиялықдаярлықалуғақұқығыбар.

2.ҚазақстанРеспубликасыныңаумағындатұрақтытұратын, жетім-балаларды, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбіржасқадейінгібалалардыасырапалуғатілекбілдіргенҚазақстанРеспубликасыазаматтарыныңбалаасырапалудыңрәсімдеріаяқталғанғадейінбалалардықорғаншылыққанемесепатронатқаалуғақұқығыбар.

3.БалаасырапалуғаүміткерҚазақстанРеспубликасыныңшегінентысжердетұрақтытұратынҚазақстанРеспубликасыныңазаматтары, шетелдіктерҚазақстанРеспубликасыныңбалалардыңқұқықтарынқорғаусаласындағыуәкілеттіорганынабаланыасырапалуғатілекбілдіргенітуралыжазбашаөтініш, сондай-ақарнайыуәкілеттішетелдікмемлекеттікоргандаржәнебалаасырапалужөніндегіұйымдарберетін, табыстары, отбасыжағдайы, денсаулықжағдайы, оныңішіндепсихикалық, мінез-құлықтық, оныңішіндепсихикағабелсендіәсерететінзаттардытұтынуғабайланыстыбұзылушылықтарының(ауруларының) жоқекендігітуралы, сотталмағандығытуралы, ықтималата-аналардыңжекебасыныңадамгершілікқасиеттерітуралыанықтамаларбереді. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына құжаттарды табыс еткеннен кейін және асырап алушы баланы асырап алуға келіскен жағдайда асырап алушы баламен кемiнде төрт апта тiкелей қатынаста болуға тиіс.

Ескерту. 85-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 292-VІ (01.07.2020 бастап қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

86-бап. Бала асырап алушының құқықтары мен міндеттері

1.Балаасырапалушыбаланытәрбиелеуге, оныңденсаулығына, денебітімі, психикалық, адамгершілікжәнеруханижағынандамуынақамқорлықжасауғаміндетті.

2.Балаасырапалушыбаланыңпікірінжәнеқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганныңұсынымдарынескереотырып, баланытәрбиелеутәсілдерінөзбетіншеайқындауғақұқылыжәнеосыКодекстекөзделгенталаптардысақтауғаміндетті.

Республикааумағындатұрақтытұратын, ҚазақстанРеспубликасыныңазаматыболыптабылатынбалаасырапалушыныңжетімбаланыжәне (немесе) ата-анасыныңқамқорлығынсызқалғанбаланыасырапалуғабайланыстыбіржолғыақшалайтөлемалуғақұқығыбар.

Балаасырапалудыңкүшіжойылғанжағдайдабалаасырапалушыжетімбаланыжәне (немесе) ата-анасыныңқамқорлығынсызқалғанбаланыасырапалуғабайланыстытөленгенбіржолғыақшалайтөлемдібюджеткеқайтаруғаміндетті.

Жетімбаланыжәне (немесе) ата-анасыныңқамқорлығынсызқалғанбаланыасырапалуғабайланыстыбіржолғыақшалайтөлемдітағайындау, қайтарутәртібінжәнеоныңмөлшерінҚазақстанРеспубликасыныңҮкіметіайқындайды

3.Балаасырапалушыбаланыңпікірінескереотырып, олміндеттіжалпыортабілімалғанғадейінбілімберуұйымынжәнебаланыңоқунысанынтаңдауғақұқығыбар.

4.ҚазақстанРеспубликасыныңаумағындатұрақтытұратын, ҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыболыптабылатынбалаасырапалушыларбалаонсегізжасқатолғанғадейінжылынакеміндебірретбалаасырапалутуралысотшешімішыққанжербойыншақорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганғаасырапалынғанбаланыңтұрмыс, оқу, тәрбиежағдайыжәнеденсаулықжағдайытуралыесептерұсынуғаміндетті.

ҚазақстанРеспубликасыныңшегінентысжердетұрақтытұратын, ҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыболыптабылатынбалаасырапалушыларжәнешетелдікбалаасырапалушыларҚазақстанРеспубликасыныңбалалардыңқұқықтарынқорғаусаласындағыуәкілеттіорганғабалаасырапалутуралысотшешімізаңдыкүшінеенгенненкейінбалаонсегізжасқатолғанғадейіналғашқыүшжылдаәрбіралтыайсайын, кейінгіжылдары - жылынакеміндебірретасырапалынғанбаланыңтұрмыс, оқу, тәрбиежағдайыжәнеденсаулықжағдайытуралыесептерұсынуғаміндетті.

Жекелегенжағдайларда, есептердіұсынукезеңділігібалаасырапалушылардыңотбасындақалыптасқаннақтыахуалғабайланыстыҚазақстанРеспубликасыныңбалалардыңқұқықтарынқорғаусаласындағыуәкілеттіорганыныңшешімібойыншабелгіленеді.

ҚазақстанРеспубликасыныңшегінентысжердетұрақтытұратын, ҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыболыптабылатынбалаасырапалушыларжәнешетелдікбалаасырапалушыларесептердібалаасырапалушыжәнебалатұрыпжатқанелдеорналасқанҚазақстанРеспубликасыныңшетелдегімекемелеріарқылыұсынады.

ҚазақстанРеспубликасыныңшегінентысжердетұрақтытұратын, ҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыболыптабылатынбалаасырапалушыларжәнешетелдікбалаасырапалушыларосытармақтакөзделгентәртіппенесептерұсынбағаннемесеуақытылыұсынбағанжағдайдаҚазақстанРеспубликасындабалаасырапалукезіндеолардыңмүдделерінбілдіргенбалаасырапалужөніндегіагенттіктіңқызметіосыКодекстің 112-бабы 8-тармағының 6) тармақшасындакөзделгеннегіздербойыншамерзіміненбұрынтоқтатылуғажатады.

Асырапалынғанбаланыңөмірсүру, оқу, тәрбиежағдайларытуралыжәнеденсаулықжағдайытуралыесептіұсынутәртібіменмерзімдерін, нысанынҚазақстанРеспубликасыныңбалалардыңқұқықтарынқорғаусаласындағыуәкілеттіорганыбекітеді.

Ескерту. 86-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 31.03.2014 № 180-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

87-бап. Бала асырап алу тәртібі

1.Балаасырапалудыбалаасырапалуғатілекбілдіргенадамдардың (адамның) өтінішібойыншасотжүргізеді. Бала асырап алу туралы істерді сот Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде көзделген ерекше іс жүргізу тәртібімен жүргізеді.

Сотбалалардыасырапалутуралыістердібалаасырапалушылардыңөздерінің, қорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганөкілінің, сондай-ақпрокурордыңміндеттітүрдеқатысуыменқарайды.

2.ҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыҚазақстанРеспубликасыныңаумағындашетелдікболыптабылатынбаланыасырапалғанкездебаланыңзаңдыөкілініңжәнебалаазаматыболыптабылатынмемлекеттіңқұзыреттіорганыныңкелісімін, сондай-ақбұлаталғанмемлекеттіңзаңнамасынасәйкесқажетболса, асырапалуғабаланыңкелісіміналуықажет.

3.БалаасырапалушыазаматыболыптабылатыншетмемлекеттіңқұзыреттіорганыҚазақстанРеспубликасыныңазаматыболыптабылатынжәнеҚазақстанРеспубликасыныңшегінентысжердетұратынбаланыасырапалудыжүргізуіоныңтұратынжерібойыншажергіліктіатқарушыорганнаннемесеҚазақстанРеспубликасыныңаумағынантысжергекеткенгедейіноныңата-аналарынанасырапалуғаалдыналарұқсаталғанжағдайдаҚазақстанРеспубликасындажарамдыдептанылады.

4.ҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыменнекедетұратыншетелдіктердіңҚазақстанРеспубликасыныңазаматыболыптабылатынбаланыҚазақстанРеспубликасыныңаумағындаасырапалуыосыКодекстешетелдіктерүшінбелгіленгентәртіппенжүргізіледі.

Ескерту. 3-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

88-бап. Бала асырап алушылардың құқықтары мен міндеттерінің басталу кезі

Балаасырапалушыныңжәнеасырапалынғанбаланыңқұқықтарыменміндеттерібалаасырапалутуралысотшешімізаңдыкүшінеенгенкүнненбастаптуындайды.

Баланыасырапалутуралысоттыңшешімізаңдыкүшінеенгенкүнненбастапүшжұмыскүніішіндесотосышешімніңүзіндікөшірмесінбалаасырапалутуралысотшешімішығарылғанжербойыншатіркеушіорганғажәнешешімшығарылғанжербойыншақорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганғажіберугеміндетті.

Ескерту. 88-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 31.10.2015 № 378-V Заңымен (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі).

89-бап. Асырап алуға жататын балаларды және балаларды асырап алуға тілек білдірген адамдарды есепке алу

1.АсырапалуғажататынбалалардыесепкеалуосыКодекстің 117-бабының 5 және 6-тармақтарындабелгiленгентәртiппенжүзегеасырылады.

2.ҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыболыптабылатынжетімбалаларды, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбалалардыасырапалуғатілекбілдіргенадамдардыесепкеалудыҚазақстанРеспубликасыныңбалалардыңқұқықтарынқорғаусаласындағыуәкiлеттiорганыбелгiлегентәртiппенқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөнiндегiфункциялардыжүзегеасыратыноргандаржүргiзедi.

3.Жетімбалаларды, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбалалардыасырапалуғатілекбілдірген, ҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыболыптабылатын, ҚазақстанРеспубликасынантысжердетұрақтытұратынадамдарды, шетелдiктердiесепкеалудыҚазақстанРеспубликасыныңСыртқыістерминистрлігіайқындайтынтәртiппенҚазақстанРеспубликасыныңшетелдегiмекемелерiжүргiзедi.

Ескерту. 89-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

90-бап. Бірнеше бала асырап алу

1.Бiрадамныңағалы-iнiлiжәнеапалы-сiңлiлi (қарындасы) болыптабылатыннемесебір-біріменөзаратуыстыққатынасыжоқбiрнешебаланыасырапалуымүмкін.

Өзаратуыстыққатынасыжоқасырапалынғанбалалардыңарасындаағалы-iнiлiлерменапалы-сiңлiлiлердің (қарындасының) арасындағысияқтықұқықтарменмiндеттертуындайды.

2.Асырапалубалалардыңмүдделерiнесайкелетiнжәнебалаларөздерініңтуыстығытуралыбілмеген, біргетұрмағанжәнебіргетәрбиеленбегенжағдайлардықоспағанда, біротбасындатәрбиеленгенағалы-iнiлілерменапалы-сiңлiлілердi (қарындастарды) әртүрлiадамдардыңасырапалуынажолберiлмейдi.

91-бап. Бала асырап алушы болуға құқығы бар адамдар

1.Балаасырапалушыадамныңотбасындабаланыңқалыптыденебітімі, психикалық, руханижәнеадамгершілікжағынандамуы, тәрбиеленуiжәнебiлiмалуыүшiнжағдайларболғанкездебалаасырапалуғарұқсатетiледi.

2.Мыналарды:

1)сотәрекеткеқабiлетсiзнемесеәрекетқабiлетiшектеулідептанығанадамдарды;

2)сотбіреуінәрекеткеқабiлетсiзнемесеәрекетқабiлетішектеулідептанығанерлi-зайыптыларды;

3)сотата-анақұқықтарынанайырғаннемесесотата-анақұқықтарыншектегенадамдарды;

4)өзiнеҚазақстанРеспубликасыныңзаңдарындажүктелгенмiндеттердiтиiсiншеорындамағаныүшiнқорғаншынемесеқамқоршымiндеттеріненшеттетiлгенадамдарды;

5)егерсотолардыңкінәсіненбалаасырапалудыңкүшiнжойса, бұрынғыбалаасырапалушыларды;

6)денсаулықжағдайынабайланыстыата-анақұқықтарынжүзегеасыраалмайтынадамдардықоспағанда. Адамныңбалаасырапалуы, онықорғаншылыққанемесеқамқоршылыққа, патронатқақабылдапалуымүмкінболмайтынауруларболғанкезде, олардыңтiзбесiнденсаулықсақтаусаласындағыуәкілеттіорганбелгiлейдi;

7)тұрақтытұрғылықтыжеріжоқадамдарды;

8)дәстүрлiемесжыныстықбағдарұстанатынадамдарды;

9)асырапалғанкездеқасақанақылмысжасағаныүшінжойылмағаннемесеалынбағансотталғандығыбарадамдарды, сондай-ақосытармақтың 14) тармақшасындааталғанадамдарды;

10)азаматтығыжоқадамдарды;

11)анасыныңқайтысболуынанемесеоныңата-анақұқықтарынанайырылуынабайланыстыбаланыңкеміндеүшжылісжүзіндетәрбиеленужағдайларынқоспағанда, тіркелгеннекедетұрмаған (ерлі-зайыптыболмаған) еркекжыныстыадамдарды;

12)асырапалғанкездеасырапалынғанбаланыҚазақстанРеспубликасыныңзаңнамасындабелгіленгенеңтөменкүнкөрісдеңгейіменқамтамасызететінтабысыжоқадамдарды;

13)наркологиялықнемесепсихоневрологиялықдиспансерлердеесептетұратынадамдарды;

14)адамөлтіру, денсаулыққақасақаназиянкелтіру, халықденсаулығынажәнеимандылыққа, жыныстықтиіспеушіліккеқарсықылмыстыққұқықбұзушылықтары, экстремистікнемесетеррористікқылмыстары, адамсаудасыүшінсотталғандығыбарнемесеболған, қылмыстыққудалауғаұшырапотырғаннемесеұшырағанадамдарды (өздерінеқатыстықылмыстыққудалауҚазақстанРеспубликасыҚылмыстық-процестіккодексінің 35-бабыбіріншібөлігінің 1) және 2) тармақшаларынегізіндетоқтатылғанадамдардықоспағанда);

15)ҚазақстанРеспубликасыныңаумағындатұрақтытұратын, осыбаптың 4-тармағындабелгіленгентәртіппенпсихологиялықдаярлықтанөтпегенҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарын (баланыңжақынтуыстарынқоспағанда) қоспағанда, кәмелеткетолғанадамдарбалаасырапалушыларболуымүмкін.

3.Бiр-бiрiменнекедетұрмайтын (ерлі-зайыптыболмаған) адамдарсолбiрбаланыбiрлесiпасырапалаалмайды.

4.ҚазақстанРеспубликасыныңаумағындатұрақтытұратын, жетімбалаларды, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбалалардыөзотбасынатәрбиелеугеқабылдауғатілекбілдіргенҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарынпсихологиялықдаярлаудыжетімбалаларды, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбалалардыҚазақстанРеспубликасыазаматтарыныңотбасыларынаорналастыруғажәрдемкөрсетужөніндегіұйымдар, сондай-ақжетімбалаларға, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбалаларғаарналғанбілімберуұйымдарыкөрсетілгенұйымдардыңқаражатыесебіненжүзегеасырады.

ҚазақстанРеспубликасыныңаумағындатұрақтытұратын, жетімбалаларды, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбалалардыөзотбасынатәрбиелеугеқабылдауғатілекбілдіргенҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарынпсихологиялықдаярлаубағдарламасыныңмазмұнынақойылатынталаптарды, олардыпсихологиялықдаярлаужөніндегіқызметтіұйымдастырутәртібінжәнеосындайдаярлықтанөткенітуралысертификаттыңнысанынҚазақстанРеспубликасыныңбалалардыңқұқықтарынқорғаусаласындағыуәкілеттіорганыбекітеді.

Ескерту. 91-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

92-бап. Бала асырап алушы мен асырап алынушы бала арасындағы жас айырмасы

1.Балаасырапалушыменасырапалынушыбаланыңжасайырмасыкемдегендеоналтыжасболуғатиіс. Сот дәлелді деп таныған себептер бойынша жас айырмасы қысқартылуы мүмкін.

2.Өгейәкесi (өгейшешесi) балаасырапалғанкезде, осыбаптың 1-тармағындабелгiленгенжасайырмасыныңболуыталапетiлмейдi.

Ескерту. 92-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

93-бап. Бала асырап алуға заңды өкілдердің келісімі

1.Егерата-анақұқықтарынанайрылмағанболса, баланыасырапалуүшіноныңата-аналарыныңкелісіміқажет.

Кәмелеткетолмаған, жасыоналтығатолмағаната-аналардыңбаласынасырапалғанкезде, сондай-ақзаңдыөкілдерініңкелісіміқажет.

Кәмелеткетолмағаната-аналардыңзаңдыөкілдеріболмағанкезденемесекәмелеткетолмағаната-аналарбаланытуғанкездемедициналықұйымдақалдырғанжәнеүшайданасаоныңтағдырынаешкімқарайласпағанжағдайда, - қорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганныңкелісіміқажет.

2.Балаасырапалуғаата-аналардыңкелiсiмiнотариалдыкуәландырылғаннемесеата-анасыныңқамқорлығынсызқалғанбалатұратынұйымныңбасшысынебалаасырапалғанжердегінемесеата-аналартұратынжердегiқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганрастағанөтініштекөрсетiлугетиiс, сондай-ақбалаасырапалуiсiнжүргiзукезiндесоттатiкелейбiлдiрiлуiмүмкiн.

Балаасырапалутуралысотшешiмiшығарылғанғадейiната-аналарбалаасырапалуғаөздерiбергенкелiсiмiнiңкүшiнжоюғақұқылы.

3.Ата-аналарытуыстарына, асырапалынатынбаланың (балалардың) анасыменнемесеәкесіменнекеде (ерлі-зайыптылықта) тұратынадамдарғабаланыасырапалуғакелісімбереалады. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар сотқа асырап алудың баланың мүдделеріне сәйкестігі туралы қорытынды береді. Баланы өгей әкесі (өгей шешесі) асырап алған немесе баланы ата-аналарының келісімі бойынша туыстары асырап алған жағдайда, асырап алудың баланың мүдделеріне сәйкестігі туралы қорытынды талап етілмейді.

4.Қорғаншылықтағынемесеқамқоршылықтағыбалалардыасырапалуүшiнолардыңқорғаншыларыныңнемесеқамқоршыларыныңжазбашанысандағыкелiсiмiқажет.

5.Баланыпатронаттықтәрбиелеугеберутуралышартбойыншатәрбиеленiпжатқанбалалардыасырапалуүшiнпатронаттәрбиешiлерiнiңжазбашанысандағыкелiсiмiқажет.

6.Жетімбалаларды, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанжәнебілімберуұйымдарындағы, медициналықжәнебасқадаұйымдардағыбалалардыасырапалуүшіносыұйымдарбасшыларыныңжазбашанысандағыкелісіміқажет.

7.Осыбаптың 1, 4, 5 және 6-тармақтарындааталғанадамдардыңкелісімінсіз, сотбаланыңмүддесіндеоныасырапалутуралышешімшығаруғақұқылы.

Ата-анасыныңекеуіненекеде (ерлі-зайыптылы) тұрмағананасыбастартутуралыөтініштіҚазақстанРеспубликасыныңзаңнамасындабелгіленгентәртіппенресімдеместен, медициналықұйымдатуғанбаладанбастартқанжағдайда, сондай-ақүшжастанаспағантастанды (ата-анасыбастартқан) балатабылғанкезде, олқалдырылғаннаннемесетабылғаннанкейінүшайөткенсоңсотбаланыңмүддесіндеҚазақстанРеспубликасыазаматтарыныңбалаасырапалуытуралыістіқарауғақұқылы.

Ескерту. 93-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

94-бап. Баланы ата-аналарының келісімінсіз асырап алу

Егер ата-аналар:

1)белгiсiзболғаннемесесотолардықайтысболғандепжариялаған, хабар-ошарсызкеткендептаныған;

2)сот оларды әрекетке қабiлетсiз деп таныған;

3)сот оларды ата-ана құқықтарынан айырған;

4)баламенбiргетұрмағанжәнесотдәлелсiздептанығансебептербойыншаалтыайданастамуақытбойыонытәрбиелеуменкүтіп-бағуданжалтарғанжағдайларда, олардыңбаланыасырапалуғакелісіміталапетілмейді.

Некедетұрмаған (ерлі-зайыптыболмаған) ананыңҚазақстанРеспубликасыныңзаңнамасындабелгіленгентәртіппенресімделген, медициналықұйымдағыбаладанбастартутуралыжазбашаөтінішіболғанкездесотата-аналардыңбаланыасырапалуғакелісімінрастайтынбасқадақұжаттардыталапетугеқұқылыемес.

95-бап. Баланың асырап алуға келісімі

Онжасқатолғанбаланыасырапалуүшіноныңкелісіміқажет.

Баланыңасырапалуғакелісіміната-аналарыныңнебаланыңбасқадазаңдыөкілдерінің, прокурордыңқатысуыменсотанықтайды.

96-бап. Ерлі-зайыптылардың біреуінің бала асырап алуға келісімі

1.Егербаланыерлi-зайыптылардыңекеуiасырапалмаса, ерлi-зайыптылардыңбiреуiбаланыасырапалғанкездебалаасырапалуғаекіншіжұбайдыңжазбашакелiсiмiталапетiледi.

2.Егерерлi-зайыптыларісжүзіндеотбасылыққатынастардытоқтатқанболсанемесебiржылданастамуақытбөлектұрыпжатса, балаасырапалуғаекiншiжұбайдыңкелiсiмiталапетiлмейдi.

97-бап. Асырап алынған баланың аты, әкесінің аты және тегі

1.Асырапалынғанбаланыңөзаты, әкесiнiңаты (егербарболса) жәнетегiсақталуымүмкін.

2.Егербұлбаланыңмүдделерiнеқайшыкелмесе, асырапалынғанбалағабалаасырапалушыныңөтiнiшiбойыншабалаасырапалушыныңтегi, сондай-ақолкөрсеткенатыберiледi. Егер бала асырап алушы ер адам болса, асырап алынған баланың әкесiнiң аты - асырап алушының аты бойынша, ал баланы некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) әйел асырап алған кезде, ол асырап алынған баланың әкесi ретiнде көрсеткен адамның аты бойынша осы Кодекстің 192-бабына сәйкес айқындалады.

Егербалаасырапалушыерлi-зайыптылардыңтектерiәртүрлiболса, балаасырапалушыерлi-зайыптылардыңкелiсiмiбойынша, асырапалынғанбалағаолардыңбiреуiнiңтегiберiледi.

3.Баланынекедетұрмайтын (ерлі-зайыптыболмаған) адамасырапалғанкезде, оныңөтiнiшiбойыншаасырапалынғанбаланыңәкесiнiң (анасының) аты, әкесiнiңатыжәнетегiбалаасырапалушыныңкөрсетуібойыншатуудымемлекеттіктіркеутуралыактжазбасынажазылады. Бала асырап алушының тілегі бойынша әкесі (анасы) туралы мәліметтер көрсетілмеуі мүмкін.

Балаасырапалушыныңөтінішібойыншаәкесінің (анасының) көрсетілгентегібалаасырапалушыныңтегібойыншаберіледі.

4.Балаасырапалуқұпиясынталапететінжағдайлардықоспағанда, онжасқатолғанасырапалынғанбаланыңаты, әкесiнiңатыжәнетегiоныңкелiсiмiменғанаөзгертiлуiмүмкiн.

5.Асырапалынғанбаланыңатының, әкесiнiңатыментегiніңөзгеруітуралыоныасырапалутуралысотшешiмiндекөрсетiледi.

6.Туудымемлекеттіктіркеутуралыактжазбасынаөзгерістер, толықтыруларенгізусоттыңбалаасырапалутуралызаңдыкүшінеенгеншешіміжәнебаланыңзаңдыөкілдерініңөтінішінегізіндекезкелгентіркеушіоргандажүргізіледі.

Туудымемлекеттіктіркеутуралыактжазбасынабалажәнебалаасырапалушылартуралымәліметтерсотшешіміндекөрсетілгенмәліметтергесәйкесенгізіледі.

Ескерту. 97-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

97-1-бап. Шетелдіктердің бала асырап алуы

1.ҚазақстанРеспубликасыныңазаматыболыптабылатынбаланыҚазақстанРеспубликасыныңаумағындашетелдіктердіңасырапалуы, оныңішіндемұндайбалаасырапалудыңкүшінжоюҚазақстанРеспубликасыныңзаңнамасынасәйкесжүргізіледі.

2.Шетелдіктерасырапалған, ҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыболыптабылатынбалалардыбақылаудыҚазақстанРеспубликасыныңшетелдегімекемелеріжәнеҚазақстанРеспубликасыныңбалалардыңқұқықтарынқорғаусаласындағыуәкілеттіорганыжүзегеасырады.

Ескерту. 13-тарау 97-1-баппен толықтырылды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

98-бап. Асырап алынған баланың туған күнi, айы, жылы мен туған жерінің өзгертілуі

1.Балаасырапалуқұпиясынқамтамасызетуүшiнбалаасырапалушыныңөтiнiшiбойыншаасырапалынғанбаланыңтуғанкүнi, айы, жылыалтыайданаспайтынмерзімге, сондай-ақоныңтуғанжерiөзгертiлуiмүмкiн.

Үшжасқадейiнгiбаланыасырапалғанкездеғанаасырапалынғанбаланыңтуғанкүнiн, айын, жылынөзгертугежолберiледi.

АсырапалынғанбаланыңтуғанжерінөзгертуҚазақстанРеспубликасыаумағыныңшегіндеғанажүргізіледіжәнебаланыңжасынақарамастанасырапалушыныңқалауыбойыншажолберіледі.

2.Асырапалынғанбаланыңтуғанкүнiнің, айының, жылыныңжәне (немесе) туғанжерiнiңөзгеруітуралыоныасырапалутуралысотшешiмiндекөрсетiледi.

Асырапалынғанбаланыңдербесдеректеріөзгергенкезде, Жекесәйкестендірунөмірлерініңұлттықтізіліміненжекесәйкестендірунөміріншарттытүрдеалыптастайотырып, туудымемлекеттіктіркеутуралыжаңаактжазбасынтіркеужүргізіледі.

3.Соттыңбалаасырапалутуралышешімінегізіндетуудымемлекеттіктіркеутуралыактжазбасынаөзгерістер, толықтыруларенгізутуудымемлекеттіктіркеутуралыактжазбасытіркелгенненкейіннемесетуудымемлекеттіктіркеутуралыжоғалғанактжазбасықалпынакелтірілгенненкейінжүргізіледі.

Ескерту. 98-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

99-бап. Бала асырап алушыларды асырауға алынған баланың ата-аналары ретінде жазу

1.Балаасырапалушылардыңөтiнiшiбойыншасоттуутуралыактілержазбаларыкiтабынаолардыөздеріасырапалғанбаланыңата-аналарыретiндежазутуралышешiмқабылдайды.

2.Мұндайжазбаныңқажеттiлiгiсоттыңбалаасырапалутуралышешiмiндеміндеттітүрдекөрсетiледi.

100-бап. Бала асырап алудың құқықтық салдары

1.Асырапалынғанбалажәнеоныңұрпағы - балаасырапалушыларменолардыңтуыстарынақатысыбойынша, албалаасырапалушыларменолардыңтуыстарыасырапалынғанбаламеноныңұрпағынақатысыбойыншажекемүлiктiкемесжәнемүлiктiкқұқықтарыменмiндеттеріндешыққантегiбойыншатуыстарынатеңестiрiледi.

2.Асырапалынғанбалажекемүлiктiкемесжәнемүлiктiкқұқықтарынанайрыладыжәнеөзiнiңтуғаната-аналарынақатыстымiндеттерденбосатылады.

3.Баланыбiрадамасырапалғанкезде, егербалаасырапалушыерадамболса - анасыныңтiлегiбойыншанемесе, егербалаасырапалушыәйелболса - әкесiнiңтiлегiбойыншажекемүлiктiкемесжәнемүлiктiкқұқықтарменмiндеттердiңсақталуымүмкiн.

4.Балаасырапалушыасырапалынғанбаланыңменшiгiндегiмүлiктiңсақталуыүшiнжауаптылықтаболады. Бала асырап алудан бас тартылған жағдайда, осы мүлiктi қайтару жөнiндегi мiндет те бала асырап алушыға жүктеледi.

5.Асырапалынғанбаланыңата-аналардыңбiреуiменнемесеқайтысболғаната-анасыныңтуыстарыменқарым-қатынастарыныңсақталуытуралыбалаасырапалутуралысотшешiмiндекөрсетiледi.

6.Осыбаптың 1 және 2-тармақтарындакөзделгенбалаасырапалудыңқұқықтықсалдары, осыбаланыңтуутуралыактілержазбаларыкітабындабалаасырапалушылардыңата-анасыретiндежазылуынақарамастантуындайды.

101-бап. Асырап алынған баланың жәрдемақыға және басқа да әлеуметтік төлемдерге құқығының сақталуы

Өзіасырапалынғанкезгеқарайата-аналарыныңбірыңғайжинақтаушызейнетақықорындағыжәнееріктіжинақтаушызейнетақықорларындағызейнетақыжинақтарына, асыраушысынанайырылужағдайыбойыншажәрдемақыларғажәнебасқадаәлеуметтіктөлемдергеқұқығыбарбалаосықұқықтыасырапалынғанкездедесақтайды.

Ескерту. 101-бап жаңа редакцияда - ҚР 21.06.2013 N 106-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

102-бап. Бала асырап алу құпиясы

1.Бала асырап алу құпиясы заңмен қорғалады.

2.Ата-аналары, туыстары, баланыңқұқықтарынқорғаужөніндегіфункциялардыжүзегеасырғанұйымдардыңжәне (немесе) балаасырапалудымемлекеттiктiркеудiжүзегеасырғанмемлекеттiкоргандардыңлауазымдыадамдары, балаасырапалутуралышешiмшығарғансудьялар, жетімбалаларды, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбалалардыҚазақстанРеспубликасыазаматтарыныңотбасыларынаорналастыруғажәрдемкөрсетужөніндегіұйымдардыңқызметкерлері, сондай-ақбалаасырапалутуралыөзгедейтүрдехабардарболғанбасқадаадамдарбалаасырапалуқұпиясынсақтауғамiндеттi.

Ескерту. 102-бапқаөзгерісенгізілді - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқаенгізілутәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

103-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп тану

1.Бала асырап алу:

1)балаасырапалутуралысотшешiміжалғанқұжаттарнегiзiндеқабылданған;

 2)осыКодекстің 93-бабындааталғанадамдардыңкелісімінсізбалаасырапалынған;

3)некедетұрған (ерлі-зайыптыболған) адамбасқажұбайыныңжазбашакелiсiмiнсiзбалаасырапалған;

4)осыКодекстің 91-бабының 2-тармағындакөзделгенережелербұзылғанжағдайлардажарамсыздептанылады.

2.Балаасырапалудыжарамсыздептанусоттәртiбiменжүргiзiледi.

3.Балаасырапалудыжарамсыздептанутуралыiстiасырапалушылардың, прокурордыңжәнеқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганөкілініңміндеттітүрдеқатысуыменсотқарайды.

104-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп тануды талап етуге құқығы бар адамдар

Асырапалынғанбаланыңата-аналары, балаасырапалушыныңжұбайы, балаасырапалуғабайланыстықұқықтарыбұзылғанадамдар, прокурор, қорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганбалаасырапалудыжарамсыздептанутуралыталапқоюғақұқылы.

105-бап. Бала асырап алуды жарамсыз деп танудың салдары

1.Балаасырапалутуралысотшешiмiшыққанкезденбастапбалаасырапалужарамсыздептанылады.

2.Балаасырапалужарамсыздептанылғанжағдайда, егербұлбаланыңмүдделерiүшінқажетболса, асырапалынғанбаланыңжәнебалаасырапалушылардың, балаасырапалушылардыңтуыстарыныңөзарақұқықтарыменмiндеттерiтоқтатыладыжәнебаламеноныңата-аналарының (оныңтуыстарының) өзарақұқықтарыменмiндеттерiқалпынакелтiрiледi.

3.Егероларасырапалукезіндеөзгерсе, ата-аналардыңталапетуiбойыншабалағабұрынғыаты, әкесiнiңаты (егербарболса) жәнетегiберiледi, солсияқтыбұрынғытуғанкүні, айы, жылыментуғанжеріқалпынакелтіріледі.

4.Балаасырапалудыжарамсыздептанутуралысотшешiмiзаңдыкүшiнеенгенкүнненбастапсотүшкүнiшiндеосышешiмнiңүзіндікөшірмесінтуудымемлекеттiктiркеуорныбойыншатіркеушіорганғажәнеқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратыноргандарғажiберугемiндеттi.

Ескерту. 105-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

106-бап. Бала асырап алудың күшін жою негіздері

1.Егер бала асырап алушы:

1)өзіне жүктелген ата-аналар міндеттерін атқарудан жалтарған;

2)ата-ана құқықтарын теріс пайдаланған;

3)асырап алынған балаға қатігездік көрсеткен;

4)асырап алынған балаға күш қолданған немесе психикалық зорлық жасаған;

5)асырап алынған баланың жыныстық тиіспеушілігіне қастандық жасаған;

6)психикағабелсендіәсерететінзаттардытұтынуғабайланыстыпсихикалық, мінез-құлықтықбұзылушылығы (ауруы) барадамдептанылған;

7)ҚазақстанРеспубликасыныңзаңнамасындажәнеҚазақстанРеспубликасықатысушысыболыптабылатынхалықаралықшарттардабелгіленгенбалақұқықтарынбұзғанжағдайдабалаасырапалудыңкүшіжойылады.

2.Сотбаланыңмүдделеріннегізгеалыпжәнеоныңпікірінескереотырып, басқанегіздербойыншадабаланыасырапалудыңкүшінжоюғақұқылы.

Ескерту. 106-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

107-бап. Бала асырап алудың күшін жою

1.Бала асырап алудың күшiн жою сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

2.Балаасырапалудыңкүшiнжоютуралыiсбалаасырапалушылардың, қорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганның, сондай-ақпрокурордыңміндеттітүрдеқатысуыменқаралады.

3.Балаасырапалудыңкүшiнжоютуралысотшешiмiзаңдыкүшiнеенгенкүнненбастапбалаасырапалутоқтатылады.

Балаасырапалудыңкүшiнжоютуралысотшешiмiзаңдыкүшiнеенгенкүнненбастапүшкүнiшiндесотосышешiмнiңүзіндікөшірмесінтуудымемлекеттiктiркеуорныбойыншатіркеушіорганғажәнеқорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратыноргандарғажiберугемiндеттi.

Ескерту. 107-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

107-1-бап. Баланы қайта асырап алу

Сотбалаасырапалутуралышешімніңкүшінжойғаннанкейінғанабаланықайтаасырапалумүмкінболады.

Ескерту. 13-тарау 107-1-баппен толықтырылды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткенсоң қолданысқа енгізіледі).

108-бап. Бала асырап алудың күшін жоюды талап етуге құқығы бар адамдар

Баланыңата-аналарының, балаасырапалушылардың, балаасырапалушыныңжұбайының, онтөртжасқатолғанасырапалынғанбаланың, қорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганның, сондай-ақпрокурордыңбаланыңмүддесіндебалаасырапалудыңкүшiнжоюдыталапетугеқұқығыбар.

109-бап. Бала асырап алудың күшін жоюдың салдары

1.Сотбалаасырапалудыңкүшiнжойғанкезде, егербұлбаланыңмүдделерiүшінқажетболса, асырапалынғанбаланыңжәнебалаасырапалушылардың, балаасырапалушылардыңтуыстарыныңөзарақұқықтарыменмiндеттерiтоқтатыладыжәнебаламеноныңата-аналарының (оныңтуыстарының) өзарақұқықтарыменмiндеттерiқалпынакелтiрiледi.

2.Балаасырапалудыңкүшiжойылғанкездебаласотшешiмiбойыншаата-аналарынаберiледi. Ата-аналарыболмағанкезде, сондай-ақбаланыата-аналарынаберуоныңмүдделерiнеқайшыкелсе, балақорғаншылықнемесеқамқоршылықжөніндегіфункциялардыжүзегеасыратынорганныңқамқоршылығынаберiледi.

3.Сотсондай-ақбаланыңасырапалынуынабайланыстыоғанберiлгенаты, әкесiнiңаты (егербарболса) жәнетегiсақталдыма, сондай-ақбалаасырапалукезіндеөзгергентуғанкүні, айы, жылыментуғанжеріқалпынакелтірілдімедегенмәселенішешеді.

Онжасқатолғанбаланыңаты, әкесiнiңатынемесетегiоныңкелiсiмiменғанаөзгертілуімүмкiн.

 4.Сот баланың мүдделерiн негiзге ала отырып, осы Кодекстің 139 және 141-баптарында белгiленген мөлшерде бұрынғы бала асырап алушыны баланы күтіп-бағуға арналған қаражатты төлеуге мiндеттеуге құқылы.

110-бап. Асырап алынған бала кәмелетке толған соң бала асырап алудың күшін жоюға жол бермеу

Балаасырапалудыңкүшiнжоюғабалаасырапалушыменасырапалынғанбаланың, сондай-ақегерата-анақұқықтарынанайырылмағаннеоларшектелмегеннемесесотәрекеткеқабiлетсiздептанымағанасырапалынғанбаланыңата-аналарытiрiболса, олардыңөзаракелiсiмiболғанжағдайлардықоспағанда, егербалаасырапалудыңкүшiнжоютуралыталапқойылғанкездеасырапалынғанбалакәмелеткетолса, балаасырапалудыңкүшiнжоюғажолберiлмейдi.

14-тарау. Бала асырап алу жөніндегі агенттіктерге және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарға аккредиттеу жүргізу

Ескерту. 14-тараудың тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

111-бап. Жалпы ережелер

1.Құрылтайшыларыагенттікорналасқанмемлекеттіңазаматтарыболыптабылатын, аккредиттеутуралыөтінішбергенкездеөзмемлекетініңаумағындааталғансаладафилиалдарнемесеөкілдіктерқұружолыменөзқызметінкеміндеонжылжүзегеасыратынбалаасырапалужөніндегіагенттіктер (бұданәрі – агенттіктер), сондай-аққұрылтайшыларыҚазақстанРеспубликасыныңазаматтарыболыптабылатын, аккредиттеутуралыөтінішбергенкездежетімбалалардың, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбалалардыңқұқықтарыменмүдделерінқорғаужөніндегіқызметтікеміндебесжылжүзегеасыратынкоммерциялықемесұйымдараккредиттеугежатады.

2.Аккредиттеуагенттіктіңфилиалыжәне (немесе) өкілдігіесептіктіркелгенгедейінжүргізіледі.

3.ҚазақстанРеспубликасыныңбалалардыңқұқықтарынқорғаусаласындағыуәкілеттіорганының, жергілікті атқарушыоргандардың, жетімбалаларға, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбалаларғаарналғанұйымдардыңжұмыскерлері, олардыңжұбайларын (зайыптарын) жәнежақынтуыстарынқосаалғанда, сондай-ақадамөлтіргені, денсаулыққақасақаназиянкелтіргені, халықденсаулығынажәнеимандылыққа, жыныстықтиіспеушіліккеқарсықылмыстыққұқықбұзушылықтарүшін, экстремистікнемесетеррористікқылмыстары, адамсаудасыүшінсотталғандығыбарнемесеболған, қылмыстыққудалауғаұшырапотырғаннемесеұшырағанадамдар (өздерінеқатыстықылмыстыққудалауҚазақстанРеспубликасыҚылмыстық-процестіккодексінің 35-бабыбіріншібөлігінің 1) және 2) тармақтарынегізіндетоқтатылғанадамдардықоспағанда) агенттікфилиалыныңжәне (немесе) өкілдігініңқызметкерлері, сондай-ақжетімбалаларды, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбалалардыҚазақстанРеспубликасыазаматтарыныңотбасыларынаорналастыруғажәрдемкөрсетужөніндегіұйымныңқызметкерлеріболаалмайды.

4.Агенттіктердіжәнежетімбалаларды, ата-аналарыныңқамқорлығынсызқалғанбалалардыҚазақстанРеспубликасыазаматтарыныңотбасыларынаорналастыруғажәрдемкөрсетужөніндегіұйымдардыаккредиттеуқағидаларынҚазақстанРеспубликасыныңбалалардыңқұқықтарынқорғаусаласындағыуәкілеттіорганыбекітеді.

5.ҚазақстанРеспубликасыныңаумағындааккредиттелгенагенттіктердіңжалпысаныжиырмаданаспауғатиіс.

Ескерту. 111-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 № 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.

112-бап. Агенттіктерді аккредиттеуді жүргізу тәртібі

1. Агенттіктерді аккредиттеу, соның ішінде аккредиттеуден бас тарту туралы мәселені Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қарайды.

2. Агенттіктің сенім білдірген адамы Қазақстан Республикасының аумағында балаларды асырап алу жөніндегі жұмысты жүзеге асыру үшін мынадай құжаттарды:

1) құрылтай құжаттарының нотариатта куәландырылған көшірмелерін;

2) оның тиісті салада қызметті жүзеге асыруға өкілеттігін растайтын, агенттік орналасқан мемлекеттің құзыретті органы берген құжаттың көшірмесін;

3) агенттіктің өкілеттігін растайтын құжатты берген немесе агенттіктің Қазақстан Республикасының аумағында тиісті қызметті жүзеге асыру мүмкіндігі туралы қызметіне бақылауды жүзеге асыратын мемлекеттің құзыретті органының ұсыным хатын;

4) бала асырап алуға үміткерлерге агенттік ұсынатын, көрсетілетін қызметтердің тізбесін;

5) асырап алынған балалардың тұрмыс жағдайлары мен тәрбиесіне бақылауды жүзеге асыру және белгіленген тәртіппен тиісті есептер және ақпарат беру жөніндегі міндеттемені;

6) бала асырап алушылардың өздері тұратын мемлекетке келген соң асырап алынған баланың Қазақстан Республикасының консулдық мекемесінде есепке қойылуын бақылауды жүзеге асыру жөніндегі міндеттемесін;

7) агенттіктің сенім білдірген адамға берген нотариатта куәландырылған сенімхатты;

8) агенттік орналасқан мемлекеттің аумағында немесе Қазақстан Республикасының аумағында агенттіктің қызметі тоқтатылған жағдайда, белгіленген тәртіппен асырап алынған балалардың өмір сүру және тәрбиелену жағдайлары туралы есептер мен ақпаратты беріп отыратын органды немесе ұйымды тағайындау туралы агенттік орналасқан мемлекеттің құзыретті органының міндеттемесін;

9) агенттік орналасқан мемлекеттің құзыретті органының баланың қайтыс болу, оған қатыгездік көрсету, оның ішінде балаға физикалық немесе психикалық зорлық-зомбылық жасау, сондай-ақ баланың жыныстық тиіспеушілігіне қастық жасау фактісі анықталған кезден бастап жиырма төрт сағат ішінде Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына хабар беру туралы міндеттемесін;

10) агенттік орналасқан мемлекеттің құзыретті органының агенттіктің құрылтай құжаттарындағы өзгерістер туралы Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органын хабардар ету туралы міндеттемесін қоса бере отырып, өтініш беруге міндетті.

Осы тармақтың 1) - 4) тармақшаларында санамаланған құжаттар олар берілген күннен бастап алты ай бойы жарамды болады. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қажет болған жағдайда осы құжаттардың түпнұсқа даналарын қосымша сұратуға құқылы.

Барлық ұсынылған құжаттар Қазақстан Республикасының заңнамасында және Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттарда көзделген тәртіппен заңдастырылуға тиіс.

3. Агенттікті аккредиттеу туралы шешімді Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы өз құзыреті шегінде аккредиттеу мүмкіндігі туралы тиісті қорытындылар беретін Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігімен, Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігімен, денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органмен, Қазақстан Республикасы Әділет министрлігімен және халықты әлеуметтік қорғау саласындағы уәкілетті органмен келісе отырып қабылдайды.

4. Аккредиттеуден бас тартқан жағдайда, оны негіздей отырып, Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы аккредиттеу туралы немесе аккредиттеуден бас тарту туралы шешімді ол қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде шығарады.

5. Сенім білдірілген адамның аккредиттеу туралы өтініші Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасында белгіленген мерзімдерде қаралады.

6. Агенттікті аккредиттеу туралы шешім жоғалған кезде, өкіл тиісті өтініш берілген күннен бастап он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органында оның телнұсқасын алуы мүмкін.

7. Агенттік бір жыл мерзімге аккредиттеледі. Аккредиттеу туралы шешім иеліктен шығарылмайды және басқа адамдарға беруге жатпайды.

8. Агенттікті аккредиттеуден, оның қызмет мерзімін ұзартудан және (немесе) оның қызметін мерзімінен бұрын тоқтатудан бас тарту негіздері:

1) ұсынылған құжаттардың Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген талаптарға сәйкес болмауы;

2) өз қызметі туралы дәйексіз мәліметтер ұсынуы;

3) агенттіктің немесе оның филиалдарының және (немесе) өкілдіктерінің қызметі туралы шет мемлекеттің құзыретті органдарынан, сондай-ақ Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарынан келіп түскен келеңсіз ақпараттың болуы;

4) агенттіктің орналасқан жері, қолайсыз әлеуметтік-экономикалық, саяси, экологиялық ахуал, мемлекетте әскери іс-қимылдардың жүзеге асырылуы;

5) агенттіктің филиалы және (немесе) өкілдігі қызметкерлерінің Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзуы;

6) агенттіктің асырап алынған балалардың тұрмыс жағдайлары мен тәрбиесін бақылау және белгіленген тәртіппен тиісті есептер және ақпарат беру жөніндегі өз міндеттемелерін бұзуы;

7) агенттіктің асырап алынған баланың белгіленген тәртіппен Қазақстан Республикасының консулдық мекемесінде есепке қойылуын бақылауды жүзеге асыру жөніндегі өз міндеттемелерін бұзуы;

8) агенттіктің өз мемлекеті аумағында қызметінің тоқтатылуы;

9) Қазақстан Республикасының аумағында аккредиттелген агенттіктердің белгіленген санынан асыру болып табылады.

9. Өз қызметін аккредиттеуден бас тарту туралы шешімді алған агенттік алты ай өткен соң Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына қайтадан жүгінуге құқылы.

Ескерту. 112-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

112-1-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарға аккредиттеу жүргізу тәртібі

1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымды аккредиттеу, оның ішінде аккредиттеуден бас тарту туралы мәселені Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қарайды.

2. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым агенттіктерді және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарды аккредиттеу қағидаларында айқындалған құжаттарды қоса бере отырып, өтініш береді.

3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымды аккредиттеу туралы шешімді немесе аккредиттеуден бас тартылған жағдайда оны негіздей отырып, аккредиттеуден бас тарту туралы шешімді қабылданған күнінен бастап он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы береді.

4. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдар ұзарту құқығымен бір жыл мерзімге аккредиттеледі. Аккредиттеу туралы шешім иеліктен шығарылмайтын болып табылады және басқа тұлғаларға берілуге жатпайды.

5. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымды аккредиттеу туралы шешімнің қолданысын:

1) осы Кодекстің нормалары сақталмаған;

2) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына және (немесе) өзге де мемлекеттік органдарға келіп түскен, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның қызметіне негізді шағымдар болған жағдайда тоқтата тұрады.

6. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымды аккредиттеуден, аккредиттеу мерзімін ұзартудан бас тартуға, аккредиттеуден айыруға (оны кері қайтарып алуға):

1) ұсынылған құжаттардың агенттіктерді және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдарды аккредиттеу қағидаларында белгіленген талаптарға сәйкес келмеуі;

2) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның өз қызметі туралы анық емес мәліметтер ұсынуы;

3) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен заңды мүдделерін бұзуы;

4) аккредиттеу туралы шешімнің қолданысын тоқтата тұруға алып келген бұзушылықтардың бір ай ішінде жойылмауы;

5) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым қызметінің тоқтатылуы негіз болып табылады.

7. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі қызметті жүзеге асыратын, аккредиттеуден бас тарту туралы шешім алған коммерциялық емес ұйым алты ай өткен соң Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына қайтадан өтініш жасауға құқылы.

Ескерту. 14-тарау 112-1-баппен толықтырылды - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

113-бап. Агенттіктер филиалдарының және (немесе)өкілдіктерінің қызметін ұзарту, тоқтата тұру және (немесе) тоқтату

1. Агенттікті аккредиттеу мерзімін ұзарту үшін ол аккредиттеу мерзімі өткенге дейін күнтізбелік отыз күннен кешіктірмей Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына мерзімді ұзарту туралы өтініш береді.

Агенттікті аккредиттеу мерзімін ұзарту туралы өтінішті Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы өтінішті қабылдаған күннен бастап он жұмыс күні ішінде қарайды. Агенттікті аккредиттеу мерзімін ұзарту туралы (ұзартудан бас тарту туралы) дәлелді шешімді Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қабылдап, агенттіктің филиалына және (немесе) өкілдігіне шешім қабылданған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде жібереді.

2. Егер олар агенттікті алғашқы аккредиттеуден кейін бір жыл ішінде Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген барлық талаптарды сақтаған болса, осы баптың 1-тармағында көзделген мерзім өткен соң аккредиттеу мерзімі өздігінен ұзартылады.

3. Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы:

1) осы Кодекстің нормалары сақталмаған;

2) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына және (немесе) өзге де мемлекеттік органдарға агенттік филиалының және (немесе) өкілдігінің қызметіне негізделіп шағымдар жасалған жағдайда, агенттікті аккредиттеу туралы шешімнің қолданылуын тоқтата тұрады.

Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы Агенттік филиалының және (немесе) өкілдігінің қызметін тоқтату туралы шешім қабылданған күннен бастап бес жұмыс күні ішінде оларға хабарлайды.

4. Агенттікті аккредиттеу туралы шешімнің қолданылуын тоқтата тұруға әкеп соққан бұзушылықтар бір ай ішінде жойылған кезде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы оны қайтадан қолданысқа енгізеді.

5. Агенттіктің филиалдары және (немесе) өкілдіктері мынадай жағдайларда:

1) балаларды асырап алу жөніндегі қызметін агенттіктің құрылтай құжаттарына сәйкес жүзеге асырмаса;

2) агенттікті аккредиттеу туралы шешімнің қолданылуын тоқтата тұруға әкеп соққан бұзушылықтарды бір ай ішінде жоймаса;

3) агенттіктің филиалы және (немесе) өкілдігі қызметін тоқтату туралы өтініш берсе;

4) агенттікті аккредиттеу туралы шешімнің қолданылу мерзімі өтсе және аккредиттеу мерзімін жаңа мерзімге ұзарту мүмкін болмаса, өз қызметін тоқтатады.

6. Агенттік филиалдарының және (немесе) өкілдіктерінің қызметін тоқтату мәселелері осы баптың 5-тармағында көрсетілген мән-жайлар анықталған (туындаған) күннен бастап он жұмыс күні ішінде қаралады.

Агенттік филиалының және (немесе) өкілдігінің қызметін тоқтату туралы дәлелді шешімді Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы қабылдайды және шешім қабылданған күннен бастап он жұмыс күні ішінде оған жібереді.

7. Агенттік филиалын және (немесе) өкілдігін аккредиттеу, олардың қызмет етуін тоқтата тұру және тоқтату туралы шешімді Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органының ресми интернет-ресурсына шешімді орналастыру арқылы Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы таратады.

Ескерту. 113-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

114-бап. Агенттік филиалының және (немесе)өкілдігінің құқықтары мен міндеттері

1. Агенттіктің филиалы және (немесе) өкілдігі:

1) агенттік орналасқан мемлекеттің азаматтарына бала асырап алуда жәрдем көрсетуге;

2) асырап алынатын бала туралы белгіленген тәртіппен және көлемде ақпарат алуға;

3) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен лауазымды адамдардың және мемлекеттік органдардың іс-әрекеттеріне және шешімдеріне шағым жасауға;

4) Қазақстан Республикасының заңнамасындағы, бала асырап алу тәртібіндегі өзгерістер туралы ақпарат және өздерінің тікелей қызметіне қатысты басқа да ақпарат алуға құқылы.

2. Агенттіктердің филиалы және (немесе) өкілдігі белгіленген тәртіппен:

1) аккредиттеу алынғаннан кейін Қазақстан Республикасының заңнамасында заңды тұлғалардың филиалдарын және (немесе) өкілдіктерін есептік тіркеу үшін белгіленген тәртіппен есептік тіркеуден өтуге;

2) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті органына филиалды (өкілдікті) есептік тіркеу (қайта тіркеу) туралы анықтаманы ұсынуға;

3) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті органын өз қызметінің басталғаны туралы бес жұмыс күнінен кешіктірмей хабардар етуге;

4) берілген күнінен бастап алты ай ішінде жарамды болатын (асырап алуға кандидаттардың құжаттарында көрсетілген мерзімдерді қоспағанда) асырап алуға баланы таңдау үшін асырап алушыға кандидаттардың құжаттарын Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына, сондай-ақ асырап алу үшін сотқа ұсынуға;

5) бала асырап алуға үміткерлердің өтініштері негізінде баланың аты, жасы, жынысы, денсаулық жағдайы туралы ақпарат алуға;

6) бала асырап алуға үміткерлерді қабылдау мен орналастыруды және оларға бала асырап алуды ресімдеуде қажетті көмек ұйымдастыруға;

7) бала асырап алу туралы істерді қарау кезінде сот отырыстарына қатысуға, бала асырап алу туралы сот шешімін алуға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының шегінен кету үшін баланың тууы, бала асырап алу туралы куәліктерді және баланың паспортын ресімдеуде бала асырап алушыларға жәрдем көрсетуге;

8) Қазақстан Республикасының аумағында бала асырап алуға үміткерлердің, сондай-ақ бала асырап алушылардың мүдделерін білдіру бойынша Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған өзге де қызметті жүзеге асыруға міндетті.

3. Агенттіктердің филиалдары және (немесе) өкілдіктері Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына аумағында асырап алынған бала тұратын мемлекеттің құзыретті органы дайындаған, бала асырап алушылардың өздерінің отбасындағы балалардың тұрмыс жағдайы мен тәрбиесі туралы есептер (бұдан әрі - есептер) ұсынуды ұйымдастырады.

4. Бала асырап алу туралы сот шешімі заңды күшіне енгеннен кейін алғашқы үш жылда есеп әрбір алты ай сайын ұсынылады. Кейіннен есептер жыл сайын ұсынылады.

5. Есептер тиісті шет мемлекеттің ресми тілінде ұсынылады.

Егер Қазақстан Республикасының заңнамасында өзгеше көзделмесе, ұсынылатын есептер белгіленген тәртіппен заңдастырылуға, сондай-ақ қазақ немесе орыс тіліне аударылуға тиіс. Бұл ретте, аударманың мәтіні не аудармашының қолтаңбасы бала асырап алушылардың тұрғылықты жері бойынша Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде куәландырылады не оны Қазақстан Республикасының аумағындағы нотариус куәландырады.

6. Асырап алынған балаларды консулдық есепке қою туралы есептер мен ақпараттың есепке алынуы Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайтын тәртіппен жүргізіледі.

Ескерту. 114-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2012.12.24 N 60-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi), 13.06.2013 N 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

114-1-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның құқықтары мен міндеттері

1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым:

1) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен, Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындаған көлемде жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы ақпаратты олардың заңды өкілдерінің келісуімен алуға;

2) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге (асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа, қабылдаушы отбасыға) қабылдауға тілек білдірген Қазақстан Республикасының азаматтарын іріктеуді жүзеге асыруға;

3) жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған барлық типтегі (білім беру, медициналық және басқа да) ұйымдар тәрбиеленушілерін отбасыға орналастыруға жәрдем көрсету үшін олардың ата-ана қамқорлығынан айырылуының нақты мән-жайларын айқындауға;

4) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге құқықтарды жүзеге асыруға құқылы.

2. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) бала асырап алу құпиясын сақтауға;

2) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген Қазақстан Республикасының азаматтарын писхологиялық даярлауды жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымның қаражаты есебінен жүзеге асыруға;

3) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген және қабылдаған азаматтарға құқықтық көмек көрсетуге, психологиялық және психологиялық-педагогикалық консультация беруге;

4) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйым отбасыға тәрбиелеуге орналастырған баланың қайтыс болу, оған қатыгездікпен қарау, оның ішінде балаға физикалық немесе психологиялық зорлық-зомбылықты жасау, сондай-ақ баланың жыныстық тиіспеушілігіне қол сұғу фактісі анықталған кезден бастап жиырма төрт сағат ішінде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына және Қазақстан Республикасының құқық қорғау органдарына хабарлауға;

5) Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына өзінің қызметі туралы тоқсан сайынғы есепті ұсынуға;

6) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген өзге міндеттерді сақтауға міндетті.

Ескерту. 14-тарау 114-1-баппен толықтырылды - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

4-БӨЛІМ. Қорғаншылық немесе қамқоршылық, Республикалық деректер банкі, баланы қабылдайтын және бала қонақтайтын отбасылар

Ескерту. 4-бөлімнің тақырыбы жаңа редакцияда - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

15-тарау. ЖЕТІМ БАЛАЛАРДЫ, АТА-АНАЛАРЫНЫҢ ҚАМҚОРЛЫҒЫНСЫЗ

ҚАЛҒАН БАЛАЛАРДЫ АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ОРНАЛАСТЫРУ

115-бап. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау

1. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына және өз өкілеттіктері шегінде басқа да мемлекеттік органдарға, сондай-ақ осы балалардың заңды өкілдеріне жүктеледі.

2. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалудың нақты мән-жайларын негiзге ала отырып, жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды есепке алу жөніндегі қызметті ұйымдастыру, балаларды орналастырудың нысандарын таңдау, сондай-ақ оларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оқыту жағдайларын одан әрi бақылау жергілікті атқарушы органдарға жүктеледі.

3. Мемлекеттік органдардың өз құзыреті шегіндегі қызметін қоспағанда, жеке және заңды тұлғалардың жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды іріктеу, орналастыру, беру жөнiндегi қызметі бойынша делдалдық және кез келген өзге де қызметке тыйым салынады.

Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдардың және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтау және орналастыру бойынша өздеріне жүктелген міндеттерді, балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі функцияларды орындайтын басқа да ұйымдардың қызметі, сондай-ақ агенттіктердің және жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына орналастыруға жәрдем көрсету жөніндегі ұйымдардың осы Кодексте көзделген қызметі бала асырап алу жөніндегі делдалдық қызмет болып табылмайды.

Осы бапта аталған жеке және заңды тұлғалар өз қызметінде коммерциялық мақсаттарды көздей алмайды.

Ескерту. 115-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

116-бап. Жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау нысандары

1. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау оларды отбасына тәрбиелеуге (асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа, баланы қабылдайтын отбасына) беру арқылы жүзеге асырылады, ал мұндай мүмкіндік болмаған кезде — жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға арналған барлық типтегі ұйымдарға беру арқылы жүзеге асырылады.

2. Жетім балалардың, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, отбасына тәрбиелеуге (асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронатқа) берілген балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз ету "Ең төмен әлеуметтік стандарттар және олардың кепілдіктері туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес отбасы және балалар саласындағы ең төмен әлеуметтік стандарт болып табылады.

Ескерту. 116-бап жаңа редакцияда - ҚР 19.05.2015 № 315-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

117-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтау және есепке алу

1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды анықтауды ата-ананың қамқорлығының болмауы туралы өздеріне белгілі болған барлық жеке және заңды тұлғалар жүзеге асырады.

2. Жеке және заңды тұлғалар жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы олардың тұратын жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарды кешіктірмей хабардар етуге міндетті.

3. Медициналық ұйымдардың лауазымды адамдары жаңа туған бала қалдырылған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органына бұл туралы хабарлауға міндетті.

4. Жергілікті атқарушы орган оның ата-аналары немесе оның туыстары жағынан қамқорлықтың болмау фактісі анықталған кезде, мәліметтер алынған күннен бастап үш күн ішінде баланың тұрмыс жағдайын зерттеп-қарап шығуға және баланы орналастыру туралы мәселе шешілгенге дейін оның құқықтары мен мүдделерін қорғауды қамтамасыз етуге міндетті.

5. Аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органы жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұратын жері бойынша олар туралы мәліметтер түскен күннен бастап бір ай ішінде баланы орналастыруды қамтамасыз етеді (Республикалық деректер банкінің бастапқы есебіне алу).

Баланы отбасына тәрбиеге беру мүмкін болмаған кезде Республикалық деректер банкінің өңірлік есебіне алу және кейіннен баланы Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасына тәрбиелеуге орналастыруда жәрдем көрсету үшін бір ай өткен соң бала туралы мәліметтерді тиісті аумақтық-әкімшілік бірліктердің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органына жібереді.

6. Облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдары жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Қазақстан Республикасының азаматтарына асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, баланы қабылдайтын отбасына, патронат тәрбиешілердің отбасына тәрбиелеуге беру мүмкін болмаған кезде өзіне бала туралы мәліметтер түскен күннен бастап екі ай мерзім өткен соң жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды Республикалық деректер банкінің орталықтандырылған есебіне қою үшін Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органына хабарлауға міндетті.

Жетім балаларды және ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды есепке алуды ұйымдастыру және олар туралы ақпаратқа қол жеткізу тәртібін Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

Ескерту. 117-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

118-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастыру

1. Асырап алуға, қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа отбасына тәрбиелеуге немесе баланы қабылдайтын немесе қонақтайтын отбасына беру туралы шарт бойынша патронаттық тәрбиелеуге берілген, ал мұндай мүмкіндік болмаған кезде — барлық типтегі ұйымдарға (білім беру, медициналық және басқалар) берілген жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды орналастырған кезде баланың мүддесінде оның ұлты, белгілі бір дінді және мәдениетті ұстанатыны, ана тілі, тәрбиелеу мен оқытуда сабақтастықты қамтамасыз ету мүмкіндігі ескерілуі мүмкін.

2. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар, отбасы тәрбиесіне немесе осы баптың 1-тармағында көрсетілген ұйымдарға орналастырылғанға дейін балаларға қорғаншылық немесе қамқоршылық міндеттерін атқару баланың тұрған жері бойынша уақытша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға жүктеледі.

Ескерту. 118-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

15-1-тарау. Республикалық деректер банкі

Ескерту. 4-бөлім 15-1-тараумен толықтырылды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі).

118-1-бап. Республикалық деректер банкін қалыптастыруға және пайдалануға қойылатын талаптар

1. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың орналасқан жері бойынша аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдары және Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы республикалық деректер банкін қалыптастырады.

2. Республикалық деректер банкінде қамтылатын мәліметтер мемлекеттік электрондық ақпараттық ресурстар болып табылады.

Аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдары және Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы мемлекеттік электрондық ақпараттық ресурстарды қорғау жөнінде шаралар қабылдауға міндетті.

Ескерту. 118-1-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 27.12.2019 № 292-VІ (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен.

118-2-бап. Республикалық деректер банкін қалыптастыру

1. Республикалық деректер банкін қалыптастыру және пайдалану тәртібін Қазақстан Республикасының баланың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы айқындайды.

2. Республикалық деректер банкін қалыптастыру үшін ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы мәліметтерді міндетті тәртіппен ұсынатын, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар осындай мәліметтерді пайдалануға өз құқықтарын жоғалтпайды.

Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы мәліметтерді ұсыну қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарды мұндай балаларды Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының отбасыларына тәрбиелеуге орналастыру немесе орналастыруды ұйымдастыру жөніндегі міндеттен босатпайды.

3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адам жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың орналасқан жері бойынша аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарына немесе кейіннен тіркеу үшін Республикалық деректер банкіне өзі туралы мәлімет береді.

Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адам мұны олардың тұратын жеріне қарамастан, кез келген облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың аумағында жүзеге асыруға құқылы.

118-3-бап. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы құпия ақпаратқа қол жеткізу

1. Балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдардың жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы құпия ақпаратқа қол жеткізуі олар Республикалық деректер банкінде тіркелген және Республикалық деректер банкінің мәліметтерін жария етпеу туралы міндеттемелерді қабылдаған жағдайда жүзеге асырылады.

2. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы құпия ақпаратты жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұратын жері бойынша аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарының қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органы және Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы туынды ақпаратты жасау үшін пайдалана алады.

Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы туынды ақпаратты коммерциялық мақсаттарда пайдалануға жол берілмейді.

Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы туынды ақпаратқа Республикалық деректер банкінде қамтылған, жынысы жөніндегі, жасы, денсаулық жағдайы, мінезінің ерекшеліктері, ата-ана қамқорлығының болмау себептері, аға-інілері мен апа-сіңлілерінің (қарындастарының), кәмелетке толған туыстарының бар-жоғы, сондай-ақ отбасыларға тәрбиелеуге орналастырудың ықтимал нысандары туралы ақпарат және балалардың фотосуреттері жатқызылады.

118-4-бап. Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар және балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдар туралы мәліметтерді Республикалық деректер банкінде есепке алуды тоқтату

1. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған бала туралы мәліметтерді Республикалық деректер банкінде есепке алуды тоқтатуға:

ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы отбасына тәрбиелеуге орналастыру;

ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы оның ата-аналарына немесе ата-анасына қайтару;

ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланың кәмелетке толуы немесе мұндай баланың өзі кәмелетке толғанға дейін толық әрекетке қабілеттілікке ие болуы;

ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланың қайтыс болуы;

баланың сот тәртібімен хабар-ошарсыз кеткен деп танылуы, қайтыс болған деп жариялануы негіздер болып табылады.

2. Баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адам туралы мәліметтерді Республикалық деректер банкінде есепке алуды тоқтатуға:

адамның баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауы;

баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамның ол туралы мәліметтерді Республикалық деректер банкінде есепке алуды тоқтату туралы жазбаша нысандағы өтініші;

адамға баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдау мүмкіндігін берген мән-жайлардың өзгеруі;

баланы өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамның қайтыс болуы негіздер болып табылады.

118-5-бап. Республикалық деректер банкіне жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы мәліметтерді ұсыну тәртібі мен мерзімдерін бұзғаны және оларды жария еткені үшін жауаптылық

Республикалық деректер банкіне жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар туралы мәліметтерді ұсыну тәртібі мен мерзімдерін бұзғаны және оларды жария еткені үшін кінәлі адамдар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.

16-тарау. ҚОРҒАНШЫЛЫҚТЫ НЕМЕСЕ ҚАМҚОРШЫЛЫҚТЫ БЕЛГІЛЕУ ТӘРТІБІ

119-бап. Қорғаншылық немесе қамқоршылық белгіленетін адамдар

1. Жетім балаларды, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оқыту мақсатында, сондай-ақ олардың мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн оларға қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiленедi.

2. Сондай-ақ, әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі кәмелетке толған адамдардың мүлiктiк және жеке мүлiктiк емес құқықтары мен мүдделерiн қорғау үшiн қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiленедi.

3. Бұл мән-жайлар балалардың мүдделеріне сай келетін жағдайларды қоспағанда, бір отбасында тәрбиеленген бірге туған ағалы-інілер мен апалы-сіңлілерді әртүрлі адамдардың қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа алуына жол берілмейді.

120-бап. Мемлекеттің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функциялары

1. Мемлекет кәмелетке толмағандарға және әрекетке қабілетсіз немесе әрекетке қабілеті шектеулі кәмелетке толған адамдарға қатысты қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі өз функцияларын жергілікті атқарушы органдар арқылы жүзеге асырады.

2. Мемлекеттік органдардың және ұйымдардың кәмелетке толмағандарға қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі қызметін үйлестіруді және өзара іс-қимылын ұйымдастыруды Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы жүзеге асырады.

3. Мемлекеттің қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функциялары Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын тәртіппен жүзеге асырылады.

Ескерту. 120-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.06.2013 N 102-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

121-бап. Қорғаншылықты немесе қамқоршылықты белгілеу

1. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа мұқтаж адамның тұрғылықты жерi бойынша не қамқорлыққа жататын мүліктің орналасқан жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiлейдi. Жекелеген жағдайларда қорғаншылық немесе қамқоршылық қорғаншының немесе қамқоршының тұрғылықты жерi бойынша белгiленуi мүмкiн.

2. Адамды әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі деп тану туралы шешiм заңды күшiне енген кезден бастап үш күн iшiнде сот оған қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiлеу үшiн бұл туралы сол адамның тұрғылықты жерi бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға хабарлауға мiндеттi.

3. Адамға қорғаншылықты немесе қамқоршылықты немесе мүлікке қорғаншылықты белгiлеу қажеттiгi туралы тиiстi органдарға белгiлi болған кезден бастап жиырма жұмыс күні iшiнде қорғаншылық немесе қамқоршылық белгiленедi.

4. Мүдделi адамдар қорғаншы немесе қамқоршы тағайындауға Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасауы мүмкiн.

Ескерту. 121-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

122-бап. Қорғаншылар немесе қамқоршылар

1. Мыналарды:

1) сот әрекетке қабiлетсiз немесе әрекет қабiлетi шектеулі деп таныған адамдарды;

2) сот ата-ана құқықтарынан айырған немесе сот ата-ана құқықтарын шектеген адамдарды;

3) өзiне Қазақстан Республикасының заңында жүктелген мiндеттердi тиiсiнше орындамағаны үшiн қорғаншы немесе қамқоршы мiндеттерінен шеттетiлген адамдарды;

4) егер сот олардың кiнәсi бойынша бала асырап алудың күшiн жойса, бұрынғы бала асырап алушыларды;

5) денсаулық жағдайына байланысты қорғаншы немесе қамқоршы мiндеттерін жүзеге асыра алмайтын адамдарды;

6) тұрақты тұратын жері жоқ адамдарды;

7) қорғаншылықты (қамқоршылықты) белгілеу кезінде қасақана қылмыс жасағаны үшін жойылмаған немесе алынбаған сотталғандығы бар адамдарды, сондай-ақ осы тармақтың 12) тармақшасында аталған адамдарды;

8) азаматтығы жоқ адамдарды;

9) анасының қайтыс болуына немесе оның ата-ана құқығынан айырылуына байланысты баланың кемінде үш жыл іс жүзінде тәрбиелену жағдайларын қоспағанда, тіркелген некеде (ерлі-зайыптылықта) тұрмайтын еркек жынысты адамдарды;

10) қорғаншылықты немесе қамқоршылықты белгілеу кезінде қамқорлыққа алынушыны Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ең төмен күнкөріс деңгейімен қамтамасыз ететін табысы жоқ адамдарды;

11) наркологиялық немесе психоневрологиялық диспансерлерде есепте тұратын адамдарды;

12) адам өлтіру, денсаулыққа қасақана зиян келтіру, халық денсаулығына және имандылыққа, жыныстық тиіспеушілікке қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтары, экстремистік немесе террористік қылмыстары, адам саудасы үшін сотталғандығы бар немесе болған, қылмыстық қудалауға ұшырап отырған немесе ұшыраған адамдарды (өздеріне қатысты қылмыстық қудалау Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің 35-бабы бірінші бөлігінің 1) және 2) тармақшалары негізінде тоқтатылған адамдарды қоспағанда);

13) Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын, осы Кодекстің 91-бабының 4-тармағында белгіленген тәртіппен психологиялық даярлықтан өтпеген Қазақстан Республикасының азаматтарын (баланың жақын туыстарын қоспағанда) қоспағанда, кәмелетке толған адамдар ғана қорғаншылар немесе қамқоршылар бола алады.

2. Қорғаншы немесе қамқоршы тек қана оның келiсiмiмен тағайындалуы мүмкiн. Егер бұл қамқорлыққа алынушының мүдделерiне қайшы келмесе, жұбайы, ата-аналары, туыстары немесе қамқорлыққа алынушыға жақын басқа да адамдар қорғаншы немесе қамқоршы болып тағайындалуда басым құқыққа ие болады.

Егер қамқорлыққа алынушылардың мүдделерiнiң арасында қайшылықтар болмаса, бiрнеше адам үшін бiр қорғаншы немесе қамқоршы тағайындауға жол берiледi.

3. Әрекетке қабiлеттi және ата-ана құқықтарынан айрылмаған, бiрақ олардың тәрбиесін жүзеге асыра алмайтын ата-аналардың кәмелетке толмаған балаларына қорғаншы немесе қамқоршы тағайындау кезінде, қорғаншылар немесе қамқоршылар ата-аналардың тiлегi ескерiле отырып тағайындалады.

Балаға қорғаншы немесе қамқоршы тағайындау кезiнде қорғаншының немесе қамқоршының адамгершiлiк және өзге де жеке қасиеттерi, оның қорғаншылық немесе қамқоршылық мiндеттерiн орындауға қабiлетi, қорғаншы немесе қамқоршы мен баланың арасындағы қатынастар, қорғаншының немесе қамқоршының отбасы мүшелерiнiң балаға көзқарасы, сондай-ақ, егер бұл мүмкiн болса, баланың өз тiлегi ескерiледi.

Егер кәмелетке толмаған балаға қорғаншы немесе қамқоршы болып тағайындалатын адам некеде тұрса (ерлі-зайыпты болса), оның жұбайының келiсiмi талап етiледi.

4. Қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа мұқтаж және тиiстi білім беру, медициналық ұйымдардағы, халықты әлеуметтiк қорғау ұйымдарындағы адамдардың қорғаншылары немесе қамқоршылары осы ұйымдардың әкiмшiлiктері болып табылады.

Қорғаншының немесе қамқоршының мұндай ұйымға баланы уақытша орналастыруы қорғаншының немесе қамқоршының осы балаға қатысты құқықтары мен мiндеттерiн тоқтатпайды.

5. Қорғаншылар немесе қамқоршылар кез келген адамдарға қатысты, оның iшiнде сотта өкiлеттiктерін арнайы растамастан, өз қамқорлығына алынғандардың құқықтары мен мүдделерiн қорғайды.

Ескерту. 122-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 27.12.2019 № 292-VІ (01.07.2020 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

17-тарау. ҚОРҒАНШЫЛАРДЫҢ НЕМЕСЕ ҚАМҚОРШЫЛАРДЫҢ ЖӘНЕ

ҚАМҚОРЛЫҚҚА АЛЫНҒАНДАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ

123-бап. Қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы адамдардың құқықтары

Осы Кодекстің 60-62 және 67-баптарында көзделген құқықтармен қатар, қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы адамдардың сондай-ақ:

1) өздерінің адамдық қадыр-қасиеттерінің құрметтелуіне;

2) қорғаншы немесе қамқоршы тарапынан қамқорлық жасалуына;

3) осы Кодекстің 126-бабының 4-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, онымен бірге тұруға;

4) өздеріне тиесілі алиментке, жәрдемақыға және басқа да әлеуметтік төлемдерге;

5) тұрғын үйге меншік құқығын немесе тұрғын үйді пайдалану құқығын сақтауға;

6) қорғаншы немесе қамқоршы тарапынан жасалатын қиянаттан қорғалуға;

7) қорғаншының немесе қамқоршының отбасында тәрбиеленуге;

8) өздеріне күтіп-бағу, тәрбиелеу, білім алу және жан-жақты даму үшін жағдайлардың қамтамасыз етілуіне;

9) тұрғын үйі болмаған жағдайда оны Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес алуға құқықтары бар.

124-бап. Жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған және білім беру, медициналық ұйымдардағы және басқа да ұйымдардағы балалардың құқықтары

1. Осы Кодекстің 60-62 және 67-баптарында көзделген құқықтармен қатар, жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған және білім беру, медициналық ұйымдардағы және басқа да ұйымдардағы балалардың сондай-ақ:

1) күтіп-бағуға, тәрбиеленуге, білім алуға, жан-жақты дамуға, өздерінің адамгершілік қадыр-қасиеттерінің құрметтелуіне, өз мүдделерінің қамтамасыз етілуіне;

2) өздеріне тиесілі алиментке, жәрдемақыға және басқа да әлеуметтік төлемдерге;

3) тұрғын үйге меншік құқығын немесе оны пайдалану құқығын сақтауға, ал тұрғын үйі болмаған жағдайда, оны Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес алуға;

4) жергілікті атқарушы органдар жүзеге асыратын жұмысқа орналасуда жәрдем көрсетілуіне құқықтары бар.

2. Осы ұйымдар түлектерінің құқықтарын қорғау қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға жүктеледі.

125-бап. Қорғаншылардың немесе қамқоршылардың өз міндеттерін атқаруы

1. Қорғаншылар заң жүзiнде қамқорлыққа алынушылардың өкiлдерi болып табылады және олардың атынан және олардың мүддесінде барлық қажеттi мәмiлелердi жасайды.

2. Қамқоршылар өздерiнiң қамқоршылығындағы адамдардың өз бетiнше жасауға құқығы жоқ мәмiлелердi жасауға келiсiм бередi, қамқорлыққа алынушыларға өз құқықтарын жүзеге асыруына және мiндеттерiн атқаруына жәрдем көрсетедi, сондай-ақ оларды үшiншi тұлғалардың тарапынан жасалатын қиянаттардан қорғайды.

Қорғаншы немесе қамқоршы қамқорлыққа алынушыларды өз есебiнен күтіп-бағуға мiндеттi емес. Қамқорлыққа алынушыны күтіп-бағу қамқорлыққа алынушының алатын жалақысы, алиментi және басқа да әлеуметтiк төлемдерi есебiнен, сондай-ақ оған тиесiлi мүлiктің есебiнен жүзеге асырылады.

Қамқорлыққа алынушыны күтіп-бағуға жеткiлiктi қаражат болмаған кезде, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар оны күтіп-бағуға жәрдемақы тағайындайды.

Қорғаншыларға немесе қамқоршыларға жетім баланы (жетім балаларды) және ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы (балаларды) күтіп-бағуға жәрдемақы тағайындау тәртібін және төлеу мөлшерін Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайды.

3. Қорғаншылар немесе қамқоршылар өздерiнiң қамқорлығына алынғандарды күтіп-бағу, олардың күтімі мен емделуiн қамтамасыз ету, олардың құқықтары мен мүдделерiн қорғау жөнінде қамқорлық жасауға мiндеттi. Көрсетілген мiндеттер сот әрекет қабiлетi шектеулі деп таныған кәмелетке толған адамдардың және әрекетке толық қабілетті деп жарияланған кәмелетке толмағандардың қамқоршыларына жүктелмейдi.

4. Егер адам әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп танылған негіздер жойылса, қорғаншы немесе қамқоршы қамқорлыққа алынушыны әрекетке қабілетті деп тану туралы сотқа өтініш беруге міндетті.

126-бап. Баланың қорғаншысының немесе қамқоршысының құқықтары мен міндеттері

1. Баланың қорғаншысы немесе қамқоршысы қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы баланы тәрбиелеуге, оның денсаулығына, дене бітімі, психикалық, адамгершiлiк және рухани жағынан дамуына қамқорлық жасауға мiндеттi.

Көрсетілген міндеттер сот тәртібімен әрекет қабілеті шектелген кәмелетке толған адамдардың қамқоршыларына жүктелмейді.

Қорғаншы немесе қамқоршы баланың пiкiрi мен қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның ұсынымдарын ескере отырып, сондай-ақ осы Кодекстің 72-бабында көзделген талаптар сақталған жағдайда, қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы баланы тәрбиелеудiң тәсілдерін өз бетінше айқындауға құқылы.

Қорғаншы немесе қамқоршы баланың пiкiрiн ескере отырып, баланың бiлiм алу ұйымын және оқу нысанын таңдауға құқығы бар және баланың міндетті орта бiлiм алуын қамтамасыз етуге мiндеттi.

2. Қорғаншы немесе қамқоршы қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы баланы өздерiнде заңды негiздерсiз ұстап отырған кез келген адамдардан, оның iшiнде баланың жақын туыстарынан қайтарып алуды сот арқылы талап етуге құқылы.

3. Мұндай араласу баланың мүдделерiне сай келмейтін жағдайларды қоспағанда, қорғаншы немесе қамқоршы баланың өз ата-аналарымен және басқа да жақын туыстарымен араласуына кедергі келтіруге құқылы емес.

4. Қамқорлыққа алынушылар білім беру ұйымында немесе медициналық ұйымда тәрбиеленуде немесе емделуде болған жағдайларды қоспағанда, кәмелетке толмағандардың қорғаншылары немесе қамқоршылары өздерiнің қамқорлығына алғандармен бiрге тұруға мiндеттi. Бұл қамқорлыққа алынушының тәрбиесiне және оның құқықтары мен мүдделерiн қорғауға қолайсыздық туғызбайтын болса, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның рұқсатымен қамқоршының он алты жасқа толған қамқорлыққа алынушыдан бөлек тұруына жол берiледi.

Қорғаншылар немесе қамқоршылар қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға тұрғылықты жерiнiң өзгергенi туралы хабарлауға мiндеттi.

5. Қорғаншы кемiнде алты айда бiр рет қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға қамқорлыққа алынушының денсаулық жағдайы туралы және оны тәрбиелеу жөнiндегi, сондай-ақ оның мүлкiн басқару жөнiндегi жұмыс туралы есептер беруге мiндеттi.

127-бап. Әрекетке қабілетті азаматтарды қамқоршылыққа алу

1. Денсаулық жағдайына байланысты өз құқығын жүзеге асыра алмайтын және қорғай алмайтын және мiндеттерiн орындай алмайтын әрекетке қабiлеттi кәмелетке толған адамның өтiнiшi бойынша оған қамқоршылық белгiленуi мүмкiн.

2. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган әрекетке қабiлеттi кәмелетке толған адамның келiсiмiмен ғана оған қамқоршы тағайындауы мүмкiн.

3. Әрекетке қабiлеттi кәмелетке толған қамқорлыққа алынушыға тиесiлi мүлiкке билiк етудi қамқоршы қамқорлыққа алынушымен жасалған тапсырма шарты немесе мүлiктi сенiмгерлікпен басқару негiзiнде жүзеге асырады.

Қамқоршы қамқорлыққа алынушыны күтіп-бағуға және оның тұрмыстық қажеттерiн қанағаттандыруға бағытталған тұрмыстық және өзге де мәмiлелердi жасасуды қамқорлыққа алынушының келiсiмiмен жүзеге асырады.

4. Әрекетке қабiлеттi кәмелетке толған адамның талап етуі бойынша оны қамқоршылыққа алу тоқтатылуы мүмкiн.

Қамқоршылыққа алынған адамның қамқоршысы осы Кодекстің 129-бабында көзделген жағдайларда өзiне жүктелген мiндеттердi орындаудан босатылады.

128-бап. Қамқорлыққа алынушының мүлкіне билік ету

1. Қамқорлыққа алынушының өз бетінше билiк етуге құқығы бар табыстарын қоспағанда, қамқорлыққа алынған адамның табыстарын, оның iшiнде қамқорлыққа алынушының мүлкiн басқарудан түскен оған тиесілі табыстарды тек қана қамқорлыққа алынушының мүддесінде және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның алдын ала рұқсатымен қорғаншы немесе қамқоршы жұмсайды.

Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның алдын ала рұқсатынсыз, қорғаншы немесе қамқоршы қамқорлыққа алынушының табысы ретiнде оған тиесiлi, қамқорлыққа алынушыны күтіп-бағу үшiн қажеттi сома есебiнен ең төмен күнкөріс шегінде шығыстар шығаруға құқылы.

Жетім балалар, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар ұйымдарының басшылары тәрбиеленушілердің алименттен, жәрдемақылардан түскен қаражаттарын және басқа да әлеуметтік төлемдерін банк шоттарынан алуға құқығы жоқ.

2. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның алдын ала рұқсатынсыз қорғаншы қамқорлыққа алынушының мүлкін иеліктен шығару, оның ішінде айырбастау немесе сыйға тарту жөніндегі мәмілелерді жасасуға немесе оның атынан кепілгерлік, осы мүлікті жалға (жалдауға), өтеусіз пайдалануға беру немесе кепілге салу шартын, қамқорлыққа алынушының заң бойынша және өсиет бойынша мұрагерлікпен тиесілі құқықтарынан бас тартуына, оның мүлкін бөлуге немесе одан үлесті бөліп алуға әкеп соғатын мәмілелерді жасасуға, сондай-ақ қамқорлыққа алынушының мүлкін азайтуға әкеп соғатын кез келген мәмілелерді жасасуға, ал қамқоршы оларды жасасуға келісім беруге құқылы емес. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган көрсетілген мәмiлелердің нәтижесiнде қорғаншы алған қаражаттың қалай жұмсалуға тиiс екенiн айқындайды.

Қамқорлыққа алынушының мүлкiн басқару тәртiбi Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалады.

3. Мүлiктi қамқорлыққа алынушыға сый ретiнде немесе өтеусіз пайдалануға берудi қоспағанда, қорғаншының немесе қамқоршының, олардың жұбайлары мен жақын туыстарының қамқорлыққа алынушымен мәмiлелер жасасуға, сондай-ақ мәмiлелер жасасу немесе қамқорлыққа алынушы мен қорғаншы немесе қамқоршының жұбайы және олардың жақын туыстары арасында сот iстерiн жүргiзу кезінде қамқорлыққа алынушының атынан өкiлдiк етуге құқылы емес.

Қамқорлыққа алынушының қорғаншыға немесе қамқоршыға, оның жұбайына немесе туыстарына осы адам қорғаншы немесе қамқоршы болып тағайындалғанға дейін туындаған борыштары қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның рұқсатымен төленедi.

129-бап. Қорғаншыларды немесе қамқоршыларды өз міндеттерін атқарудан босату және шеттету

1. Кәмелетке толмаған қамқорлыққа алынушы оның ата-аналарына немесе оны асырап алушыларға қайтарылған жағдайларда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган қорғаншыны немесе қамқоршыны өз мiндеттерiн атқарудан босатады.

Қамқорлыққа алынушы тиісті білім беру ұйымына, медициналық және медициналық-әлеуметтік ұйымға немесе басқа да арнайы ұйымға орналастырылған кезде, егер бұл қамқорлыққа алынушының мүдделерiне қайшы келмесе, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган бұрын тағайындалған қорғаншыны немесе қамқоршыны өз мiндеттерiн атқарудан босатады.

2. Қорғаншы немесе қамқоршы дәлелдi себептер болған кезде (науқастануы, мүлiктiк жағдайының өзгеруi, қамқорлыққа алынушымен өзара түсiнiстіктің болмауы және басқалары) өз өтiнiшi бойынша немесе қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның бастамасы бойынша өз мiндеттерiн атқарудан босатылады.

3. Қорғаншының немесе қамқоршының өз міндеттерін тиісінше атқармауына, оның ішінде қорғаншылықты немесе қамқоршылықты жеке басының мақсаттарына пайдалануына не қамқорлыққа алынушыны қадағалаусыз және қажетті көмексіз қалдыруына тыйым салынады.

Осы тармақтың бірінші бөлігінде көзделген жағдайларда, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган қорғаншыны немесе қамқоршыны осы міндеттерді атқарудан шеттетуге және қажетті шаралар қолдануға міндетті.

130-бап. Қорғаншылықты немесе қамқоршылықты тоқтату

1. Қамқорлыққа алынушыны әрекетке қабiлеттi деп тану немесе қорғаншының немесе қамқоршының не қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның өтініші бойынша оның әрекет қабiлетi шектелуiнiң күшiн жою туралы сот шешiм шығарған жағдайларда кәмелетке толған адамдарға қорғаншылық немесе қамқоршылық тоқтатылады.

2. Қамқорлыққа алынған жас бала он төрт жасқа толған соң оған қорғаншылық тоқтатылады, ал қорғаншылық мiндетiн жүзеге асырған адам бұл туралы қосымша шешiмсiз кәмелетке толмаған баланың қамқоршысы болады.

3. Қамқорлыққа алынушы он сегiз жасқа толған соң, сондай-ақ ол некеге отырған (ерлі-зайыпты болған) кезде кәмелетке толмаған балаға қамқоршылық ерекше рұқсатсыз-ақ тоқтатылады.

131-бап. Қорғаншылардың немесе қамқоршылардың әрекеттеріне шағым жасау

Қорғаншылардың немесе қамқоршылардың әрекеттеріне қамқорлыққа алынушының мүддесінде оның тұрғылықты жеріндегі қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органға, сотқа Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

Ескерту. 131-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

132-бап. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдардың шешімдеріне шағым жасау

Мүдделі тұлғалар барлық мәселелер бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдардың шешімдеріне Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасауы мүмкін.

Ескерту. 132-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

17-1-тарау. Баланы қабылдайтын отбасы

Ескерту. 4-бөлім 17-1-тараумен толықтырылды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (01.01.2017 бастап қолданысқа енгізіледі).

132-1-бап. Баланы қабылдайтын отбасы

1. Баланы қабылдайтын ата-аналардың, жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың тұратын жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган мен білім беру ұйымы арасында жасалған жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шарт жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беруге негіз болып табылады.

Аға-інілер мен апа-сіңлілерді (қарындастарды) қоспағанда, баланы қабылдайтын отбасы тәрбиелеуге кемінде төрт және оннан аспайтын жетім баланы, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы қабылдай алады.

2. Баланы қабылдайтын отбасылар туралы ережені Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

132-2-бап. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шарт

1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шартта жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оларға білім беру жағдайлары, баланы қабылдайтын ата-аналардың құқықтары мен міндеттері, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган мен жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар болған білім беру ұйымының баланы қабылдайтын ата-аналарға қатысты міндеттері, сондай-ақ осындай шартты тоқтатудың негіздері мен салдарлары көзделуге тиіс.

Жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар баланы қабылдайтын ата-аналарға көрсетілген шартта көзделген мерзімге тәрбиелеуге беріледі.

Баланы қабылдайтын отбасына берілген әрбір жетім балаға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаға жеке шарт жасалады.

Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шарттың мерзімі аяқталған жағдайда, оның отбасында болу мерзімін ұзарту жаңа шарттың негізінде жүргізіледі.

2. Баланы қабылдайтын ата-аналарға еңбекақы және ақшалай төлемдер төлеу тәртібі мен мөлшері Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалады.

3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын ата-аналарға беру туралы шартты мерзімінен бұрын бұзу:

1) дәлелді себептер (ауруы, отбасылық немесе материалдық жағдайының өзгеруі, баламен өзара түсіністіктің болмауы, балалар арасындағы жанжалды қатынастар және басқалар) болған кезде баланы қабылдайтын ата-аналардың бастамасы бойынша;

2) жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оларға білім беру үшін қолайсыз жағдайлар туындаған кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның немесе жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар болған білім беру ұйымының бастамасы бойынша;

3) бала ата-аналарына қайтарылған, туыстарына берілген немесе бала асырап алынған жағдайларда мүмкін болады.

132-3-бап. Баланы қабылдайтын ата-аналар

1. Баланы қабылдайтын ата-аналар тәрбиелеуге қабылданған жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға қатысты қорғаншылар мен қамқоршылар сияқты дәл сондай құқықтар мен міндеттерді иеленеді. Оларға осы Кодекстің 122-бабының 1-тармағында көзделген талаптар қойылады.

2. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағу, тәрбиелеу және оларға білім беру үшін қолайлы жағдайлар жасау үшін баланы қабылдайтын ата-аналардың меншік құқығында әр адамға кемiнде он бес шаршы метр мөлшерінде жеке тұрғынжайы немесе пайдалану құқығымен тұрғынжайы болуға тиіс.

3. Баланы қабылдайтын ата-аналар алты айда бір реттен сиретпей жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар болған білім беру ұйымдарына жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың денсаулық жағдайы туралы және оларды тәрбилеу жөніндегі жұмыс туралы есептерді, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағуға бөлінген қаражатты жұмсау туралы, сондай-ақ олардың мүлкін басқару жөніндегі есепті ұсынуға міндетті.

132-4-бап. Баланы қабылдайтын отбасына берілетін жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар

1. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын отбасына беру туралы шарт бойынша беру үшін оларды алдын ала таңдауды жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар болатын білім беру ұйымымен және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органмен келісу бойынша жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды өз отбасына тәрбиелеуге қабылдауға тілек білдірген адамдар жүзеге асырады.

Балалардың мүдделеріне сай келетін және балалар өзінің туыстық қатынасы туралы білмейтін, бірге тұрмаған және бірге тәрбиеленбеген жағдайларды қоспағанда, аға-інілер мен апа-сіңлілерді (қарындастарды) ажыратуға жол берілмейді.

2. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын ата-аналарға беру олардың пікірлері ескеріле отырып жүзеге асырылады. Он жасқа толған жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар өздерінің келісімдерімен ғана берілуі мүмкін.

3. Жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды беру кезінде баланы қабылдайтын ата-аналардың имандылық және өзге де жеке қасиеттері, баланы қабылдайтын ата-аналардың міндеттерін орындауға олардың қабілеттілігі, баланы қабылдайтын ата-аналар мен жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар арасындағы қарым-қатынастар ескеріледі.

4. Баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар өздеріне тиесілі алименттерге, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан және ерікті жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін ата-аналарының зейнетақы төлемдеріне, жәрдемақыларға және басқа да әлеуметтік төлемдерге құқығын, сондай-ақ тұрғынжайға меншік құқығын немесе тұрғынжайды пайдалану құқығын сақтайды. Тұрғынжай болмаған кезде баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балалардың, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалардың Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес оларға тұрғынжай берілуіне құқығы бар.

Жетім балаларға, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға тиесілі ақшалай қаражатты және басқа да мүлікті сақтау жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды баланы қабылдайтын ата-аналарға беру туралы шарттың қолданылу уақытында баланы қабылдайтын ата-аналарға жүктеледі.

Баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балалар, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балалар осы Кодекстің 60, 61,62 және 67-баптарында көзделген құқықтарды да иеленеді.

132-5-бап. Баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағуды қаржыландыру

Баланы қабылдайтын ата-аналарға берілген жетім балаларды, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларды күтіп-бағуды қаржыландыру Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы белгілеген тәртіппен және мөлшерде жүзеге асырылады.

18-тарау. ПАТРОНАТ

133-бап. Патронат

1. Патронат нысанындағы қорғаншылық немесе қамқоршылық кәмелетке толмаған жетім балаларға, ата-анасының қамқорлығынсыз қалған, оның ішінде білім беру ұйымдарындағы, медициналық немесе басқа да ұйымдардағы балаларға белгіленеді.

2. Баланы тәрбиелеуге алуға тілек білдірген адам мен қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган арасында жасалған баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт патронаттың туындауына негіз болып табылады.

3. Патронаттық тәрбие туралы ережені Қазақстан Республикасының балалар құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

Ескерту. 133-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

134-бап. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт

1. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт баланы күтіп-бағу, тәрбиелеу және білім беру жағдайларын, патронат тәрбиешілердің құқықтары мен міндеттерін, патронат тәрбиешілерге қатысты қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның міндеттерін, сондай-ақ мұндай шарттың тоқтатылу негіздері мен салдарларын көздеуге тиіс.

Бала патронат тәрбиешіге көрсетілген шартта көзделген мерзімге тәрбиелеуге беріледі.

Патронаттық тәрбиелеуге берілген әрбір балаға жеке шарт жасалады.

Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарттың мерзімі аяқталған жағдайда, оның отбасында болу мерзімін ұзарту жаңа шарттың негізінде жүргізіледі.

2. Патронат тәрбиешілердің еңбегіне ақы және оларға ақшалай төлем төлеу тәртібі мен мөлшері Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.

3. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт:

1) дәлелді себептері (науқастануы, отбасылық немесе материалдық жағдайының өзгеруі, баламен өзара түсіністіктің болмауы, балалар арасындағы жанжалдар және басқалар) болған кезде патронат тәрбиешілердің бастамасы бойынша;

2) баланы күтіп-бағу, тәрбиелеу және білім беру үшін қолайсыз жағдайлар туындаған кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның бастамасы бойынша;

3) бала ата-анасына қайтарылған, туыстарына берілген немесе бала асырап алынған жағдайларда мерзімінен бұрын бұзылуы мүмкін.

135-бап. Патронат тәрбиешілер

1. Патронат тәрбиешілердің тәрбиелеуге қабылдап алынған балаға қатысы бойынша қорғаншылар мен қамқоршылар сияқты құқықтары мен міндеттері болады. Оларға осы Кодекстің 122-бабында көзделген талаптар қойылады.

2. Патронат тәрбиешілерді іріктеуді қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдар Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті орган бекіткен патронат тәрбиешілерге қойылатын талаптар туралы қағидаларға сәйкес жүргізеді.

136-бап. Патронат белгіленетін бала

1. Баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарт бойынша беру үшін оны алдын ала таңдауды қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органмен және баланы күтіп-бағатын ұйым әкімшілігінің келісімі бойынша баланы отбасына қабылдауға тілек білдірген адамдар жүзеге асырады.

Ағалы-інілерді, апалы-сіңлілерді ажыратуға, бұл балалардың мүдделеріне сай келетін және балалар өздерінің туыстығы туралы білмеген, бірге тұрмаған және бірге тәрбиеленбеген жағдайларды қоспағанда, жол берілмейді.

2. Баланы патронат тәрбиешілерге беру оның пікірі ескеріле отырып, жүзеге асырылады. Он жасқа толған бала оның келісімімен ғана берілуі мүмкін.

3. Патронат тәрбиешілерге берілген бала өзіне тиесілі алименттерге, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорынан және ерікті жинақтаушы зейнетақы қорларынан төленетін ата-аналарының зейнетақы төлемдеріне, жәрдемақыларға және басқа да әлеуметтік төлемдерге құқығын, сондай-ақ тұрғын жайға меншік құқығын немесе тұрғын жайды пайдалану құқығын сақтайды. Патронат тәрбиешілерге берілген баланың тұрғын жайы болмаған кезде Қазақстан Республикасының тұрғын үй заңнамасына сәйкес оған тұрғын жай берілуіне құқығы бар.

Тәрбиеленушіге тиесілі ақшалай қаражатты және басқа да мүлікті сақтау баланы патронаттық тәрбиелеуге беру туралы шарттың қолданылу уақытына патронат тәрбиешіге жүктеледі.

Патронат тәрбиешілерге берілген бала осы Кодекстің 60-62 және 67-баптарында көзделген құқықтарға да ие болады.

Ескерту. 136-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.06.2013 N 106-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

137-бап. Патронат тәрбиешілерге берілген баланы күтіп-бағу

1. Патронат тәрбиешілерге берілген әрбір баланы күтіп-бағуға Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен және мөлшерде ай сайын ақшалай қаражат төленеді.

2. Қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган патронат тәрбиешілерге қажетті көмек көрсетуге, баланың өмірі мен тәрбиесіне қалыпты жағдай жасауға жәрдемдесуге міндетті, сондай-ақ патронат тәрбиешілерге жүктелген баланы күтіп-бағу, тәрбиелеу және білім беру жөніндегі міндеттердің орындалуын бақылауды жүзеге асыруға міндетті.

18-1-тарау. Бала қонақтайтын отбасы

Ескерту. 4-бөлім 18-1-тараумен толықтырылды - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

137-1-бап. Бала қонақтайтын отбасы

Баланы қонақтайтын отбасына қабылдауға тілек білдірген адамдар және бала тұрып жатқан ұйым, баланың тұрғылықты жері бойынша қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган арасында жасалған, баланы қонақтайтын отбасына беру туралы шарт баланы қонақтайтын отбасына беруге негіз болып табылады.

Бала қонақтайтын отбасы бірнеше жетім баланы, ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған баланы қабылдай алады.

2. Бала қонақтайтын отбасы туралы ережені Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау саласындағы уәкілетті органы бекітеді.

137-2-бап. Баланы қонақтайтын отбасына беру туралы шарт

1. Баланы қонақтайтын отбасына беру туралы шартта баланы күтіп-бағу және тәрбиелеу шарттары, баланы қонақтайтын отбасына қабылдаған адамдардың құқықтары мен міндеттері, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, бала тұрып жатқан ұйымның міндеттері, сондай-ақ мұндай шартты тоқтату негіздері мен салдарлары көзделуге тиіс.

Бала қонақтайтын отбасына көрсетілген шартта көзделген мерзімге беріледі.

Бала қонақтайтын отбасына берілген әрбір балаға бөлек шарт жасалады.

2. Қонақта тәрбиелеу кезінде баланы күтіп-бағуға арналған ақшалай төлем және баланы қонақтайтын отбасына қабылдаған адамның еңбегіне ақы төлеу жүргізілмейді.

3. Баланы қонақтайтын отбасына беру туралы шарт:

1) дәлелді себептері (науқасы, отбасылық немесе материалдық жағдайының өзгеруі, баламен өзара түсіністіктің болмауы, балалар арасында жанжалдар және басқалар) болған кезде бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдаған адамдардың бастамасы бойынша;

2) баланы күтіп-бағу мен тәрбиелеу үшін қолайсыз жағдайлар туындаған кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, бала тұрып жатқан ұйымның бастамасы бойынша;

3) бала қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, асырап алған отбасына, патронатқа берілген немесе баланы асырап алған жағдайларда мерзімінен бұрын бұзылуы мүмкін.

137-3-бап. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдаған адам

1. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдайтын адамға баланы беру ол Республикалық деректер банкінде тіркелген жағдайда жүзеге асырылады.

2. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдаған адам оның заңды өкілі болып табылмайды және ол:

1) баланы Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерге әкетуді жүзеге асыруға;

2) баланы медициналық көмек көрсету үшін медициналық ұйымға орналастыру немесе ішкі істер органдарына жеткізу жағдайларынан басқа, баланы үшінші тұлғалардың (жеке және (немесе) заңды тұлғалардың) қадағалауына қалдыруға;

3) бала қонақтайтын отбасына баланы беру туралы шарттың өзге де талаптарын бұзуға құқылы емес.

3. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдаған адам:

1) бала отбасында уақытша болған кезеңде оның өмірі мен денсаулығы үшін жауапты болуға;

2) бала қонақтайтын отбасына беру туралы шарт мерзімі өткен соң бала тұрып жатқан ұйымға баланы дереу қайтаруға;

3) баланың өміріне және (немесе) денсаулығына қауіп төндіретін жағдайдың туындағаны, баланың науқастанғаны, оның жарақат алғаны, оның медициналық ұйымға немесе ішкі істер органдарына орналастырылғаны туралы жиырма төрт сағат ішінде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органдарға немесе бала тұрып жатқан ұйымға хабарлауға;

4) Бала қонақтайтын отбасы туралы ереженің өзге де шарттарын сақтауға міндетті.

137-4-бап. Бала қонақтайтын отбасына берілетін бала

1. Шарт бойынша бала қонақтайтын отбасына баланы беру үшін баланы алдын ала таңдауды бала тұрып жатқан білім беру ұйымымен және қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органмен келісу бойынша бала қонақтайтын отбасына қабылдауға тілек білдірген адам жүзеге асырады.

Балалардың мүддесіне сай келетін және балалар өзінің туыстық қатынасы туралы білмейтін, бірге тұрмаған және бірге тәрбиеленбеген жағдайларды қоспағанда, аға-iнiлер мен апа-сiңлілердi (қарындастарды) ажыратуға жол берілмейді.

2. Бала қонақтайтын отбасына баланы қабылдауға тілек білдірген адамға баланы беру оның пікірі ескеріле отырып жүзеге асырылады. Он жасқа толған бала оның келісімімен ғана берілуі мүмкін.

5-БӨЛІМ. ОТБАСЫ МҮШЕЛЕРІНІҢ АЛИМЕНТТІК ҚАТЫНАСТАРЫ

19-тарау. АТА-АНАЛАР МЕН БАЛАЛАРДЫҢ АЛИМЕНТТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ

138-бап. Ата-аналардың кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

1. Ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларын күтіп-бағуға міндетті. Кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағудың тәртібі мен нысанын ата-аналар дербес айқындайды.

Ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларын, сондай-ақ жалпы орта, техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм беру жүйесінде, күндізгі оқу нысаны бойынша жоғары бiлiм беру жүйесiнде оқитын кәмелетке толған балаларын күтіп-бағу туралы келісім (алимент төлеу туралы келісім) жасасуға құқылы.

2. Егер ата-аналар өздерінің кәмелетке толмаған балаларына, сондай-ақ жалпы орта, техникалық және кәсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi бiлiм беру жүйесінде, күндізгі оқу нысаны бойынша жоғары бiлiм беру жүйесiнде оқитын жиырма бір жасқа дейінгі кәмелетке толған балаларына күтіп-бағу қаражатын ерікті түрде бермеген жағдайда, бұл қаражат олардан сот тәртібімен өндіріп алынады.

3. Ата-аналардың алимент төлеу туралы келісімі болмаған кезде, кәмелетке толмаған балаларға күтіп-бағу қаражаты берілмеген кезде және сотқа талап-арыз берілмеген кезде қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган кәмелетке толмаған балаларға олардың ата-аналарынан алимент өндіріп алу туралы талап-арыз беруге құқылы.

139-бап. Кәмелетке толмаған балаларды күтіп-бағуға сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшері

1. Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде сот кәмелетке толмаған балаларға олардың ата-аналарынан алиментті ай сайын мынадай мөлшерде: бір балаға - ата-анасы табысының және (немесе) өзге де кірісінің - төрттен бір бөлігін; екі балаға - үштен бір бөлігін; үш және одан да көп балаға тең жартысын өндіріп алады.

2. Бұл үлестердің мөлшерін сот тараптардың материалдық немесе отбасылық жағдайларын және назар аударарлық өзге де мән-жайларды ескере отырып, кемітуі немесе көбейтуі мүмкін.

140-бап. Кәмелетке толмаған балаларға алимент ұсталатын жалақының және (немесе) өзге де кірістің түрлері

Ата-ананың алатын және алимент ұсталатын жалақысы және (немесе) өзге де кірісі түрлерінің тізбесін Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі бекітеді.

Ескерту. 140-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

141-бап. Тұрақты ақша сомасында балаларға алимент өндіріп алу

1. Ата-аналардың кәмелетке толмаған балаларына алимент төлеу туралы келісімі болмаған кезде және ата-ананың табысына және (немесе) өзге де кірісіне үлестік қатынаста алимент өндіріп алу мүмкін болмаған, қиындық тудырған немесе тараптардың бірінің мүдделерін елеулі түрде бұзатын жағдайларда, сот тұрақты ақша сомасында немесе бір мезгілде үлеспен және тұрақты ақша сомасында ай сайын өндіріп алынатын алимент мөлшерін айқындауға құқылы.

Мұндай жағдайларға тұрақты емес, өзгермелі табысы және (немесе) өзге де кірісі бар не, егер ата-ана табысын және (немесе) өзге де кірісін толығымен немесе ішінара заттай алатын ата-аналардан алимент өндіріп алу жатады.

2. Күндізгі оқу нысаны бойынша жалпы орта, техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру жүйесінде, жоғары білім беру жүйесінде оқитын жиырма бір жасқа дейінгі балаларға күтіп-бағу қаражатын өндіріп алу алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде сот тәртібімен тұрақты ақша сомасында жүргізіледі.

3. Тұрақты ақша сомасының мөлшерін сот тараптардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен басқа да назар аударарлық мән-жайларды ескере отырып, баланың бұрынғы қамтамасыз етілу деңгейін мүмкіндігінше сақтайтын көлемдегі айлық есептік көрсеткіш мөлшерін негізге алып айқындайды.

4. Егер ата-аналардың әрқайсысының қолында балалар қалатын болса, алименттің мөлшері оның біреуінен аз қамтылған екіншісінің пайдасына осы баптың 3-тармағына сәйкес ай сайын өндіріп алынатын және сот айқындайтын тұрақты ақша сомасында белгіленеді.

142-бап. Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға алимент өндіріп алу және оны пайдалану

Ата-аналарының қамқорлығынсыз қалған балаларға алимент осы Кодекстің 138-141-баптарына сәйкес өндіріп алынады және балалардың қорғаншысына немесе қамқоршысына немесе олардың патронат тәрбиешілеріне төленеді.

Қорғаншылыққа немесе қамқоршылыққа, патронат тәрбиешіге берілген балаларға арналған алимент төлемдерінің сомасы екінші деңгейдегі банктерде ашылған осы балалардың депозиттік шоттарына аударылады.

143-бап. Еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балалардың алимент алуға құқығы

1. Еңбекке жарамды ата-аналар өздерінің көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балаларын күтіп-бағуға міндетті.

2. Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балаларға алимент мөлшерін сот алимент төлеу кезіндегі қолданылып жүрген айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында, тараптардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен басқа да назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, айқындайды.

144-бап. Ата-аналардың балаларды күтіп-бағуға арналған қосымша шығыстарға қатысуы

1. Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде және ерекше жағдайлар (кәмелетке толмаған балалардың немесе көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз кәмелетке толған балалардың ауыр науқастануы, мертігуі, оларға бөгде адамның бағып-күтуіне ақы төлеу қажеттігі және басқа да мән-жайлар) болған кезде сот осы мән-жайлардан туындаған қосымша шығыстарды көтеруге қатысуға ата-аналардың әрқайсысын тартуы мүмкін.

2. Егер ата-аналардың қосымша шығыстарды көтеруге қатыстырылу тәртібі және осы шығыстардың мөлшері екіжақты келісім бойынша айқындалмаса, онда сот ата-аналардың, басқа да балалардың материалдық және отбасылық жағдайлары мен тараптардың назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, ай сайын төленуге тиісті алиментті төлеу кезіндегі айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында белгілейді.

3. Сот ата-аналарды нақты шеккен қосымша шығыстарды өтеуге де, балаларды күтіп-бағуға болашақта жасалуға тиіс қосымша шығыстарды өтеуге де қатысуын міндеттеуге құқылы.

145-бап. Кәмелетке толған балалардың ата-аналарын күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

1. Еңбекке жарамды кәмелетке толған балалар өздерінің көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз ата-аналарын күтіп-бағуға және оларға қамқорлық жасауға міндетті.

2. Алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз ата-аналарға алимент олардың еңбекке жарамды кәмелетке толған балаларынан сот тәртібімен өндіріп алынады.

3. Балалардың әрқайсысынан өндіріп алынатын алименттің мөлшерін сот ата-аналары мен балаларының материалдық және отбасылық жағдайлары мен тараптардың басқа да назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, алимент төлеу кезіндегі айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында белгілейді.

4. Алимент мөлшерін айқындау кезінде сот балалардың бәріне, олардың біреуіне немесе бірнешеуіне талап қойылғанына қарамастан, осы ата-ананың еңбекке жарамды кәмелетке толған балаларының бәрін ескеруге құқылы.

5. Егер сот ата-аналардың осы балаларына қатысты ата-аналық міндеттерін орындаудан бұрын жалтарғанын анықтаса, балалар өздерінің көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз ата-аналарын күтіп-бағу жөніндегі міндеттерінен босатылуы мүмкін.

Балалары ата-ана құқықтарынан айырылған ата-аналарына алимент төлеуден босатылады.

6. Кәмелетке толған, асырап алынған балалардың асырап алушыларды күтіп-бағу жөніндегі міндеттері балалардың ата-аналары алдындағы міндеттері сияқты айқындалады.

146-бап. Кәмелетке толған балалардың ата-аналарына жасалған қосымша шығыстарға қатысуы

1. Кәмелетке толған балалар еңбекке жарамсыз ата-аналарына қамқорлық жасамаған кезде және ерекше мән-жайлар (ата-анасының ауыр науқастануы, мертігуі, оны бөгде адамның бағып-күткені үшін ақы төлеу қажеттігі, оны медициналық-әлеуметтік мекемеге орналастыру және басқалары) болған кезде сот кәмелетке толған балаларын осы мән-жайлардан туындаған қосымша шығыстарды көтеруге тартуы мүмкін.

2. Кәмелетке толған балалардың әрқайсысының қосымша шығыстарды көтеру тәртібі мен осы шығыстардың мөлшерін сот осы Кодекстің 145-бабының 3, 4 және 5-тармақтарында белгіленген талаптар сақталған кезде ата-аналар мен балаларының материалдық және отбасылық жағдайларын және тараптардың басқа да назар аударарлық мүдделерін ескере отырып айқындайды.

3. Қосымша шығыстарды көтеру тәртібі мен осы шығыстардың мөлшері тараптардың келісімімен айқындалуы мүмкін, мұндай келісім болмаған жағдайда дау сот тәртібімен шешіледі.

20-тарау. ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛАРДЫҢ ЖӘНЕ БҰРЫНҒЫ ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛАРДЫҢ

АЛИМЕНТТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ

147-бап. Ерлі-зайыптылардың бірін-бірі күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

1. Ерлі-зайыптылар бірін-бірі материалдық жағынан қолдауға міндетті.

2. Мұндай қолдаудан бас тартқан және ерлі-зайыптылардың арасында алимент төлеу туралы келісім болмаған жағдайда, алимент төлеуге қажетті қаражаты бар екінші жұбайдан:

1) еңбекке жарамсыз мұқтаж жұбайының;

2) жүктілігі кезеңінде және ортақ баласы туған күннен бастап үш жыл бойы зайыбының;

3) ортақ мүгедек баланы он сегіз жасқа толғанға дейін бағып-күтуді жүзеге асырып отырған, сондай-ақ он сегіз жасқа толған соң ортақ мүгедек балаға I-II топтағы мүгедектік белгіленген жағдайда көмекке мұқтаж жұбайының алимент төлеуді сот тәртібімен талап етуге құқығы бар.

148-бап. Бұрынғы жұбайдың неке (ерлі-зайыптылық)бұзылғаннан кейін алимент алуға құқығы

1. Алимент төлеуге қажетті қаражаты бар бұрынғы жұбайынан алимент төлеуді сот тәртібімен талап етуге:

1) жүктілігі кезеңінде және ортақ баласы үш жасқа толғанға дейін бұрынғы зайыбының;

2) ортақ мүгедек баланы он сегіз жасқа толғанға дейін бағып-күтуді жүзеге асырып отырған, сондай-ақ он сегіз жасқа толған соң ортақ мүгедек балаға I-II топтағы мүгедектік белгіленген жағдайда көмекке мұқтаж бұрынғы жұбайының;

3) неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғанға дейін еңбекке жарамсыз болып қалған көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз бұрынғы жұбайының құқығы бар.

2. Алименттің мөлшері және оны неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін бұрынғы жұбайына беру тәртібі бұрынғы ерлі-зайыптылардың арасындағы келісіммен айқындалуы не сот айқындауы мүмкін.

149-бап. Ерлі-зайыптылардан және бұрынғы ерлі-зайыптылардан сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшері

Ерлі-зайыптылардың (бұрынғы ерлі-зайыптылардың) арасында алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде, жұбайдан (бұрынғы жұбайдан) сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшерін ерлі-зайыптылардың (бұрынғы ерлі-зайыптылардың) материалдық және отбасылық жағдайларын және тараптардың басқа да назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, алимент төлеу кезіндегі қолданылып жүрген айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында сот айқындайды.

150-бап. Жұбайды екінші жұбайды күтіп-бағу жөніндегі міндеттен босату немесе бұл міндеттің мерзімін шектеу

1. Сот жұбайдың көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз екінші жұбайды күтіп-бағу міндетінен босатуы немесе некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезеңде де, неке бұзылғаннан кейін де бұл міндетті белгілі бір мерзімге:

1) егер көмекке мұқтаж жұбайының еңбекке қабілетсіздігі құмар ойындарға, бәс тігуге, спирттік ішімдіктерге, есірткі, психотроптық заттарға, сол тектестерге салынуы салдарынан немесе оның қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасауы салдарынан басталған;

2) ерлі-зайыптылар некеде (ерлі-зайыптылықта) ұзақ тұрмаған (бес жылға дейін);

3) алимент төлеуді талап ететін жұбай отбасында лайықсыз мінез-құлық көрсеткен жағдайларда шектеуі мүмкін.

2. Бұрынғы жұбайын күтіп-бағу жөніндегі міндет мынадай жағдайларда:

1) күтіп-бағуға құқығы бар жұбай жаңа некеге отырса (ерлі-зайыпты болса);

2) осы Кодекстің 148-бабында көзделген мән-жайлар жойылса, сот шешімімен тоқтатылады.

Ескерту. 150-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі); 02.07.2020 № 356-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

21-тарау. ОТБАСЫНЫҢ БАСҚА МҮШЕЛЕРІНІҢ АЛИМЕНТТІК МІНДЕТТЕМЕЛЕРІ

151-бап. Еңбекке жарамды ағалары мен апаларының өздерінің кәмелетке толмаған туған інілері (қарындастары)мен сіңлілерін күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

Кәмелетке толмаған көмекке мұқтаж інілері (қарындастары) мен сіңлілерінің өз ата-аналарынан күтіп-бағу қаражатын алуға мүмкіндігі болмаған жағдайда, өздерінің алимент төлеуге қажетті қаражаты бар еңбекке жарамды, кәмелетке толған бірге туған ағалары мен апаларынан сот тәртібімен алимент алуға құқығы бар.

152-бап. Атасы мен әжесінің немерелерін күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

Өздерінің еңбекке жарамды ата-аналарынан, бірге туған кәмелетке толған еңбекке жарамды ағалары мен апаларынан күтіп-бағу қаражатын алуға мүмкіндік болмаған жағдайда, кәмелетке толмаған көмекке мұқтаж немерелердің өздерінің алимент төлеуге қажетті қаражаты бар әжесі мен атасынан сот тәртібімен алимент алуға құқығы бар.

153-бап. Немерелердің атасы мен әжесін күтіп-бағу міндеті

Өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды балаларынан немесе жұбайынан (бұрынғы жұбайынан) күтіп-бағу қаражатын алу мүмкін болмаған жағдайда, көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз атасы мен әжесі өздерінің алимент төлеуге қажетті қаражаты бар еңбекке жарамды кәмелетке толған немерелерінен сот тәртібімен алимент талап етуге құқылы.

154-бап. Тәрбиеленушілердің өздерін іс жүзінде тәрбиелеген адамдарды күтіп-бағу міндеті

1. Кәмелетке толмаған балаларды іс жүзінде тәрбиелеген және күтіп-баққан еңбекке жарамсыз мұқтаж адамдардың, егер олар өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды балаларынан немесе немерелерінен не жұбайларынан (бұрынғы жұбайларынан) күтіп-бағу қаражатын ала алмаса, өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды тәрбиеленушілерінен сот тәртібімен күтіп-бағу қаражатын беруді талап етуге құқығы бар.

2. Егер іс жүзінде тәрбиелеген адамдар тәрбиеленушілерді бес жылдан аз уақыт күтіп-бақса және тәрбиелесе, сондай-ақ өздерінің тәрбиеленушілерін тиісті түрде күтіп-бақпаса және тәрбиелемесе, сот тәрбиеленушілерді осы адамдарды күтіп-бағу жөніндегі міндеттен босатуға құқылы.

3. Осы баптың 1-тармағында көзделген міндеттер қорғаншылықтағы немесе қамқоршылықтағы не патронаттағы адамдарға жүктелмейді.

155-бап. Өгей ұлдар мен өгей қыздардың өгей әкесін және өгей шешесін күтіп-бағу жөніндегі міндеттері

1. Өздерінің өгей ұлдарын немесе өгей қыздарын тәрбиелеген және күтіп-баққан, көмекке мұқтаж, еңбекке жарамсыз өгей әке мен өгей шеше, егер олар өздерінің кәмелетке толған еңбекке жарамды балаларынан немесе немерелерінен не жұбайларынан (бұрынғы жұбайларынан) күтіп-бағу қаражатын ала алмаса, осыған қажетті қаражаты бар еңбекке жарамды, кәмелетке толған өгей ұлдарынан немесе өгей қыздарынан сот тәртібімен күтіп-бағу қаражатын беруді талап етуге құқылы.

2. Егер өгей әке мен өгей шеше өгей балалары мен өгей қыздарын бес жылдан аз уақыт тәрбиелесе және күтіп-бақса, сондай-ақ олар өздерінің тәрбиелеу немесе күтіп-бағу жөніндегі міндеттерін тиісті түрде атқармаса, сот өгей ұлдар мен өгей қыздарды өгей әкесін немесе өгей шешесін күтіп-бағу міндеттерінен босатуға құқылы.

156-бап. Отбасының басқа мүшелерінен сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшері

1. Осы Кодекстің 151-155-баптарында аталған адамдарға алименттің мөлшері мен оны төлеу тәртібі тараптардың келісімімен айқындалуы мүмкін.

2. Тараптардың келісімі болмаған кезде сот тәртібімен өндіріп алынатын алименттің мөлшерін сот әрбір жеке жағдайда алимент төлеуші мен алушының материалдық және отбасылық жағдайлары мен тараптардың басқа да назар аударарлық мүдделерін негізге ала отырып, алимент төлеген кезде қолданылып жүрген айлық есептік көрсеткіштің еселенген қатынасында белгілейді.

3. Егер отбасының алимент талап етуші мүшесін бір мезгілде бірнеше адам күтіп-бағуға міндетті болса, сот олардың материалдық және отбасылық жағдайларына қарай олардың әрқайсысының алимент төлеу жөніндегі міндетін орындауға қатысу мөлшерін айқындайды. Алимент мөлшерін айқындау кезінде сот алимент төлеуге міндетті адамдардың бәріне, олардың біреуіне немесе бірнешеуіне талап-арыз берілгеніне қарамастан, сол адамдардың бәрін ескеруге құқылы.

22-тарау. АЛИМЕНТ ТӨЛЕУ ТУРАЛЫ КЕЛІСІМ

157-бап. Алимент төлеу туралы келісім жасау

Алимент төлеу (алименттің мөлшері, оны төлеудің шарттары мен тәртібі) туралы келісім алиментті төлеуге міндетті адам мен оны алушының арасында, ал алиментті төлеуге міндетті адам және (немесе) алимент алушы әрекетке қабілетсіз болған кезде, осы адамдардың заңды өкілдерінің арасында жасалады.

158-бап. Алимент төлеу туралы келісімнің нысаны

Алимент төлеу туралы келісім жазбаша нысанда жасалады және ол нотариатта куәландырылуға тиіс.

Алимент төлеу туралы келісімнің заңда белгіленген нысанын сақтамау Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің нормаларында көзделген салдарларға әкеп соғады.

159-бап. Алимент төлеу туралы келісімді жасау, орындау, өзгерту, бұзу және жарамсыз деп тану тәртібі

1. Алимент төлеу туралы келісімді жасауға, орындауға, өзгертуге, бұзуға және жарамсыз деп тануға Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің азаматтық-құқықтық мәмілелерді жасауды, орындауды, өзгертуді, бұзуды және жарамсыз деп тануды реттейтін нормалары қолданылады.

2. Алимент төлеу туралы келісімді орындаудан біржақты бас тартуға немесе оның шарттарын біржақты өзгертуге тыйым салынады.

3. Тараптардың материалдық немесе отбасылық жағдайлары елеулі түрде өзгеріске ұшыраған жағдайда және алимент төлеу туралы келісімді өзгерту немесе бұзу жөніндегі келісімге қол жетпеген кезде, мүдделі тарап осы келісімді өзгерту туралы немесе бұзу туралы сотқа талап-арызбен жүгінуге құқылы. Алимент төлеу туралы келісімді өзгерту немесе бұзу туралы мәселені шешу кезінде сот тараптардың назар аударарлық кез келген мүддесін ескеруге құқылы.

160-бап. Алимент алушының мүддесін бұзатын алимент төлеу туралы келісімді жарамсыз деп тану

Егер алимент төлеу туралы келісімде көзделген кәмелетке толмаған баланы немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетсіз отбасы мүшесін күтіп-бағу шарттары олардың мүдделерін елеулі түрде бұзатын болса, атап айтқанда, осы Кодекстің 161-бабы 2-тармағының талаптары сақталмаған жағдайда, мұндай келісім кәмелетке толмаған баланың немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетсіз отбасы мүшесінің заңды өкілінің, сондай-ақ қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның немесе прокурордың талап етуі бойынша сот тәртібімен жарамсыз деп танылуы мүмкін.

161-бап. Алимент төлеу туралы келісім бойынша төленетін алименттің мөлшері

1. Алимент төлеу туралы келісім бойынша төленетін алименттің мөлшерін тараптар осы келісімде айқындайды.

2. Кәмелетке толмаған балаларға алимент төлеу туралы келісім бойынша белгіленетін алименттің мөлшері олардың сот тәртібімен алимент өндіріп алған кездегі алуы мүмкін алименттің мөлшерінен төмен болмауға тиіс.

162-бап. Алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төлеудің тәсілдері мен тәртібі

1. Алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төлеудің тәсілдері мен тәртібі осы келісімде айқындалады.

2. Алимент оны төлеуге міндетті адамның табысына және (немесе) өзге де кірісіне үлеспен кезең-кезеңмен төленіп тұратын тұрақты ақша сомасымен; біржолғы төленетін тұрақты ақша сомасымен; мүлік беру жолымен, сондай-ақ келісімде қол жеткізілген өзге де тәсілдермен төленуі мүмкін.

Алимент төлеу туралы келісімде алимент төлеудің әртүрлі тәсілдерін ұштастыру көзделуі мүмкін.

23-тарау. АЛИМЕНТТІ СОТ ТӘРТІБІМЕН ТӨЛЕТТІРУ ЖӘНЕ ӨНДІРІП АЛУ ТӘРТІБІ

163-бап. Алиментті сот шешімі бойынша өндіріп алу

Осы Кодекстің 143-155-баптарында аталған отбасы мүшелері алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде алимент өндіріп алу туралы талаппен сотқа жүгінуге құқылы.

164-бап. Алимент алу үшін өтініш беру мерзімдері

1. Алимент алуға құқығы бар адам, егер бұрын алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төленбеген болса, алимент алу құқығы туындаған кезден бастап өткен мерзімге қарамастан, сотқа алимент өндіріп алу туралы өтініш жасауға құқылы.

2. Алимент сотқа өтініш жасалған кезден бастап тағайындалады.

Егер сотқа өтініш беруден бұрын күтіп-бағуға қаражат алу шаралары қолданылғанын, бірақ алиментті төлеуге міндетті адамның оны төлеуден жалтаруы салдарынан алимент алынбағанын сот анықтаған болса, сотқа өтініш жасалған кезден бастап үш жыл мерзім шегінде өткен кезеңге алимент өндіріп алынуы мүмкін.

165-бап. Ұйымның лауазымды адамының алиментті ұстап қалу міндеті

Алимент төлеуге міндетті адамның жұмыс орны бойынша ұйымның лауазымды адамы нотариатта куәландырылған алимент төлеу туралы келісімнің негізінде немесе атқару құжатының негізінде төленген күнінен бастап алуға жататын оның жалақысынан және өзге де кірісінен алимент алатын адамның пайдасына ай сайын алимент ұстап қалуға және оны алимент төлеуге міндетті адамның есебінен жалақының және өзге де кірістің төленген күнінен бастап үш күн мерзімнен кешіктірмей төлеуге немесе аударуға міндетті.

Төлеушіден ұсталған, бірақ алушыға уақтылы аударылмаған алиментті төлеуді кешіктіргені үшін жауапкершілік ұйымның лауазымды адамына жүктеледі.

Ескерту. 165-бапқа өзгеріс енгізілді – ҚР 26.06.2020 № 349-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

166-бап. Алимент төлеу туралы келісімнің негізінде алиментті ұстап қалу

Нотариатта куәландырылған алимент төлеу туралы келісімнің негізінде алиментті ұстап қалу, егер осындай келісімнің және атқару құжаттарының негізінде ұстап қалудың жалпы сомасы алимент төлеуге міндетті адам жалақысының және өзге де кірісінің елу пайызынан аспайтын болса, жүргізіледі.

167-бап. Алимент төлеуге міндетті адамның жұмыс орнын немесе тұрғылықты жерін ауыстырғаны туралы хабарлау міндеті

1. Сот шешімі немесе нотариатта куәландырылған алимент төлеу туралы келісім негізінде алиментті ұстап қалатын ұйымның лауазымды адамы алиментті өндіріп алу туралы шешімнің орындалатын жері бойынша сот орындаушысына және алимент алушы адамға алиментті төлеуге міндетті адамның жұмыстан босағаны туралы, сондай-ақ, егер бұл өзіне белгілі болса, оның жаңа жұмыс орны немесе тұрғылықты жері туралы үш күн мерзімде хабарлауға міндетті.

2. Алимент төлеуге міндетті адам сот орындаушысы белгілеген мерзімде осы сот орындаушысына және сондай-ақ алимент алушы адамға жұмыс орнының немесе тұрғылықты жерінің өзгергені туралы, ал кәмелетке толмаған балаларға алимент төлеген кезде қосымша табысының немесе өзге де кірісінің болуы туралы хабарлауға және хабарлағаны туралы растама алуға тиіс.

168-бап. Алимент төлеуге міндетті адамның мүлкінен өндіріп алу

1. Алимент төлеу туралы келісіммен немесе сот шешімімен белгіленген мөлшерде алиментті өндіріп алу, сондай-ақ алимент бойынша берешекті өндіріп алу алимент төлеуге міндетті адамның табысынан және өзге де кірісінен жүргізіледі, табысы және өзге де кірісі жеткіліксіз болған кезде алимент сол алимент төлеуге міндетті адамның банктердегі шотындағы және банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын өзге де ұйымдардағы ақшалай қаражатынан ұсталады. Бұл қаражат жеткіліксіз болған кезде ол алимент төлеуге міндетті адамның заң бойынша өндіріп алуға болатын кез келген мүлкінен өндіріп алынады.

2. Алимент төлеуге міндетті адамның шотындағы ақшалай қаражатынан және оның өзге де мүлкінен алимент өндіріп алу Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен жүргізіледі.

169-бап. Алимент бойынша берешек мөлшерін белгілеу

1. Алимент төлеу туралы келісімнің негізінде немесе атқару құжатының негізінде өткен кезең үшін алимент өндіріп алу атқару құжаты не нотариатта куәландырылған алимент төлеу туралы келісім табыс етілгенге дейінгі үш жыл мерзім шегінде жүргізіледі.

Алимент төлемдерiн жалақыдан немесе өзге де кірістерден қатарынан үш ай бойы өндiрiп алу мүмкiн болмаған кезде борышкердiң Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өндiрiп алуға болмайтын мүлкінен басқа мүлкiнен өндiрiп алынады.

2. Атқару құжатының негізінде немесе нотариатта куәландырылған келісімнің негізінде алимент ұстап қалу алиментті төлеуге міндетті адамның іздестірілуіне байланысты жүргізілмеген жағдайларда, осы баптың 1-тармағында белгіленген мерзімге қарамастан және күтіп-бағуға алимент тағайындалған адамның кәмелетке толғанына қарамастан, алимент бүкіл кезең үшін өндіріп алынады.

3. Осы Кодекстің 139-бабына сәйкес кәмелетке толмаған балаларға төленетін алимент бойынша берешектің мөлшерін алимент төлеуге міндетті адамның алимент өндіріп алынбаған кезеңдегі жалақысы мен өзге де кірісін негізге ала отырып, сот орындаушысы айқындайды. Егер алимент төлеуге міндетті адам осы кезеңде жұмыс істемеген болса немесе оның жалақысы мен өзге де кірісін растайтын құжаттар ұсынылмаса, ай сайынғы төлемдер және (немесе) алимент бойынша берешек сол берешекті өндіріп алу кезіндегі Қазақстан Республикасындағы орташа айлық жалақының мөлшері негізге алына отырып айқындалады.

Бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жатқан адамдар үшін, егер борышкер осы кезеңде жұмыс істемеген болса, алимент бойынша берешек бір айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айқындалады.

Мүгедек болып табылатын борышкерлер үшін ай сайынғы төлем немесе алимент бойынша берешек – олардың ай сайынғы жалақысынан және өзге де кірісінен, ал егер олар жұмыс істемейтін жағдайда бюджет қаражатынан және (немесе) Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін ай сайынғы жәрдемақылардан және (немесе) әлеуметтік төлемдерден айқындалады.

4. Сот орындаушысының алимент бойынша берешекті айқындауымен келіспеген кезде кез келген тарап Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тәртіппен сот орындаушысының іс-әрекетіне шағым жасай алады.

5. Баланың алимент төлеуден жалтарып жүрген ата-анасын іздестіру кезеңінде төленген, балаға Қазақстан Республикасының балалы отбасыларға берілетін мемлекеттік жәрдемақылар туралы заңнамасында белгіленген ай сайынғы жәрдемақы сомалары төленген сомалардың он пайызын бюджет кірісіне есептеу арқылы сол ата-аналардан өндіріп алынады.

Ескерту. 169-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 15.01.2014 № 164-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 26.06.2020 № 349-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

170-бап. Алимент бойынша берешекті төлеуден босату

1. Алимент бойынша берешекті төлеуден босату немесе тараптардың келісімі бойынша алимент төлеген кезде осы берешекті азайту, кәмелетке толмаған балаларға алимент төлейтін жағдайларды қоспағанда, тараптардың өзара келісімі бойынша жүргізілуі мүмкін.

2. Алимент төлеуге міндетті адамның талап-арызы бойынша сот, егер алимент осы адамның науқастануына байланысты немесе басқа да дәлелді себептер бойынша төленбегенін және оның материалдық және отбасылық жағдайы алимент бойынша пайда болған берешекті өтеуге мүмкіндік бермейтінін анықтаса, оны алимент бойынша берешекті төлеуден толық немесе ішінара босатуға құқылы.

171-бап. Алиментті уақтылы төлемеу

1. Алимент төлеу туралы келісім бойынша алимент төлеуге міндетті адамның және (немесе) сот шешімі бойынша алимент төлеуге міндетті адамның кінәсінен берешек пайда болған кезде кінәлі адам алимент алушыға кешіктірген әрбір күні үшін төленбеген алимент сомасының оннан бір пайызы мөлшерінде тұрақсыздық айыппұлын төлейді.

2. Алимент алушы алименттің уақтылы төленбеуіне кінәлі адамнан алиментті төлеу жөніндегі міндетін орындауды кешіктіруден келтірілген бүкіл залалының тұрақсыздық айыппұлымен жабылмаған бөлігін де өндіріп алуға құқылы.

172-бап. Алиментті есепке жатқызуға және кері өндіріп алуға жол бермеу

1. Алиментті басқа қарсы талаптармен есепке жатқызуға болмайды.

2. Төленген алимент сомасын:

1) Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде көзделген;

2) алимент алушы тарапынан алдап, қорқытып немесе күш қолданып жасалған алиментті төлеу жөніндегі келісім жарамсыз деп танылған жағдайларды қоспағанда, кері талап етуге болмайды.

3. Егер осы баптың 2-тармағының 2) тармақшасында тізбеленген іс-әрекеттерді кәмелетке толмаған баланың немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетсіз алимент алушының өкілі жасаса, алимент кері өндіріп алынбайды, ал төленген алименттің сомасы алимент төлеуге міндетті адамның талап-арызы бойынша кінәлі өкілден өндіріп алынады.

173-бап. Алиментті индекстеу

Сот шешімі бойынша тұрақты ақша сомасында өндіріп алынатын алименттің индекстелуін алиментті ұстап қалатын орын бойынша ұйымның әкімшілігі айлық есептік көрсеткіштің мөлшеріне барабар түрде жүргізеді.

174-бап. Алимент төлеуге міндетті адам Қазақстаннан тыс жерлерге уақытша кеткен немесе тұрақты тұруға кеткен жағдайда алимент төлеу

1. Алимент төлеуге міндетті адам Қазақстаннан тыс жерлерге уақытша кеткен немесе тұрақты тұруға кеткен жағдайда, ол заң бойынша күтіп-бағуға қаражат беруге міндетті отбасы мүшелерімен осы Кодекстің 157-162-баптарына сәйкес алимент төлеу туралы келісім жасасуға құқылы.

2. Келісімге қол жеткізілмеген кезде мүдделі адам алименттің мөлшерін тұрақты ақша сомасында белгілеу туралы немесе алиментті біржолғы төлеу туралы не белгілі бір мүлікті алимент есебіне беру туралы немесе алиментті өзге де тәсілмен төлеу туралы талаппен сотқа жүгінуге құқылы.

3. Алиментті төлегенін растайтын құжаттары болмаған жағдайда борышкерге Қазақстаннан тыс жерлерге тұрақты тұру үшін кетуге рұқсат берілмейді.

175-бап. Сот бұрын белгілеген алимент мөлшерін өзгерту және алимент төлеуден босату

1. Егер алимент төлеу туралы келісім болмаған кезде алимент мөлшері сот тәртібімен белгіленгеннен кейін тараптардың бірінің материалдық немесе отбасылық жағдайы өзгерсе, сот кез келген тараптың талап етуі бойынша белгіленген алимент мөлшерін өзгертуге немесе алимент төлеуге міндетті адамды оны төлеуден босатуға құқылы. Алимент мөлшері өзгертілген немесе оны төлеуден босатылған кезде сот тараптардың назар аударарлық өзге де мүддесін ескеруге құқылы.

2. Егер кәмелетке толған әрекетке қабілетті адамның алименттер төлеуге міндетті адамға қатысты қасақана қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны анықталса немесе кәмелетке толған әрекетке қабілетті адам отбасында лайықсыз мінез-құлық көрсеткен жағдайда, сот оған алименттер өндіріп беруден бас тартуға құқылы.

Ескерту. 175-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 03.07.2014 № 227-V Заңымен (01.01.2015 бастап қолданысқа енгізіледі).

176-бап. Алимент төлеу жөніндегі міндеттерді тоқтату

1. Алимент төлеу туралы келісімде белгіленген алимент төлеу жөніндегі міндет осы келісімнің қолданылу мерзімі аяқталғанда немесе осы келісімде көзделген негіздер бойынша, сондай-ақ тараптардың бірі қайтыс болғанда тоқтатылады.

2. Сот тәртібімен өндіріп алынатын алиментті төлеу:

1) бала кәмелетке толғанда немесе кәмелетке толмаған балалар кәмелетке толғанға дейін толық әрекетке қабілетті болған жағдайда немесе алимент төлеу туралы келісімде көрсетілген жасқа толғанда;

2) күтіп-бағу үшін алимент өндіріп алынған бала асырап алынғанда;

3) сот алимент алушының еңбекке жарамдылығы қалпына келтірілген немесе көмекке мұқтаждығы тоқтатылған деп танығанда;

4) еңбекке жарамсыз, бұрынғы жұбайының көмегіне мұқтаж болып келген алимент алушы жаңа некеге отырғанда (ерлі-зайыпты болғанда);

5) алимент алушы адам немесе алимент төлеуге міндетті адам қайтыс болғанда тоқтатылады.

ЕРЕКШЕ БӨЛІМ

6-БӨЛІМ. АЗАМАТТЫҚ ХАЛ АКТІЛЕРІ

24-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

177-бап. Мемлекеттік тіркеуге жататын азаматтық хал актілері

Туу, қайтыс болу, неке қию (ерлі-зайыпты болу), некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу (соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешімі бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды қоспағанда), атын, әкесінің атын және тегін ауыстыру тіркеуші органдарда осы Кодексте белгіленген мерзімдерде міндетті мемлекеттік тіркеуге жатады.

Бала асырап алу және әке болуды анықтау оқиғалары мен фактілері тиісті өзгерістер, толықтырулар енгізу арқылы тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасында көрсетіледі. Соттың шешімі бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасында оған некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы белгі қою арқылы көрсетіледі.

Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасында көзделген жағдайларды қоспағанда, қайтыс болған адамдарға қатысты азаматтық хал актілерін тіркеуге, қалпына келтіруге, сондай-ақ азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті қайта беруге тыйым салынады.

Ескерту. 177-бап жаңа редакцияда - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

178-бап. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы бастапқы және қайтадан куәліктер беру

1. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркегеннен кейін өздеріне қатысты акт жазбасы жасалған адамдарға құжатты берген тіркеуші орган бастығының қолтаңбасымен және елтаңбалы мөрімен бекітілген, белгіленген үлгідегі азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәлік беріледі.

Бастапқы куәлік жоғалған немесе пайдалануға жарамсыз болған жағдайда мұрағаттық акт жазбасының негізінде азаматтық хал актісін тіркеу туралы куәлік қайтадан беріледі.

2. Өздеріне қатысты ата-ана құқықтарынан айрылған ата-аналарға, оны қалпына келтіргенге дейін баланың туу туралы куәлігі қайтадан берілмейді.

Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзған ерлі-зайыптыларға және некесі (ерлі-зайыптылығы) жарамсыз деп танылған ерлі-зайыптыларға неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік қайтадан берілмейді.

3. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәліктер қазақ тілінде немесе орыс тілінде толтырылады.

Азаматтар (ата-аналар, ерлі-зайыптылар, бала асырап алушылар) туралы мәліметтер олардың жеке басын куәландыратын құжаттарға сәйкес толтырылады.

4. Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайларда азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу туралы куәліктер нотариатта куәландырылған сенімхат бойынша берілуі мүмкін.

179-бап. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді жүргізетін органдар

1. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді тіркеуші органдар жүргізеді.

2. Мұндай бөлімдер жоқ жерлерде ауыл, кент, ауылдық округ әкімі өздерінің аумағында тұратын азаматтардың азаматтық хал актілерін тіркеуге арналған құжаттарды қабылдауды және азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу және оларды осы Кодексте көзделген мерзімдерде Жеке тұлғалар туралы мемлекеттік дерекқорға мәліметтер енгізу үшін ауданның немесе облыстық маңызы бар қаланың тіркеуші органына беруді, сондай-ақ азаматтық хал актілерін тіркеу туралы куәліктер беру мен тапсыруды жүргізеді.

3. Ауыл, кент, ауылдық округ тұрғындарының азаматтық хал актілерін тіркеуді ұйымдастыру тәртібін ауданның немесе облыстық маңызы бар қаланың жергілікті атқарушы органдарының келісімі бойынша аумақтық әділет органдары айқындайды.

4. Тіркеуші органдардың лауазымды адамдары өздеріне, өздерінің жұбайларына және жақын туыстарына қатысты азаматтық хал актілерін тіркеуді жүргізуге құқылы емес. Мұндай жағдайларда азаматтық хал актілерін тіркеуді тіркеуші органның басқа да лауазымды адамы немесе басқа тіркеуші орган жүргізеді.

Ескерту. 179-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 03.07.2013 № 121-V Конституциялық заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

180-бап. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеудің қағидалары мен тәртібі

1. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеудің қағидалары, сондай-ақ некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың денсаулық жағдайы мен отбасылық жағдайы туралы бір-бірін өзара хабардар етуі, олардың болашақ ерлі-зайыптылар және ата-аналар ретіндегі құқықтары мен міндеттерін түсіндіру тәртібі осы Кодекске сәйкес белгіленеді.

2. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді ұйымдастыру, азаматтық хал актілерінің жазбаларына өзгерістер енгізу, қалпына келтіру, күшін жою тәртібін әділет органдары айқындайды.

181-бап. Акт кітаптары. Оларды сақтау тәртібі мен мерзімдері

1. Азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу актісі кітаптарының нысандарын және осы кітаптардағы жазбалар негізінде берілетін куәліктердің нысандарын Қазақстан Республикасының әділет органдары бекітеді.

2. Акт кітаптары қатаң жүйелі түрде тігілген және нөмірленген, оны құрастырған тіркеуші орган бастығының қолтаңбасымен және елтаңбалы мөрімен бекемделген бірдей жүз акт жазбасын қамтып, екі данада жасалады. Акт жазбаларының бірдейлігін тіркеуші органның лауазымды адамдары қамтамасыз етеді.

Акт кітаптарының бірінші даналары - азаматтық хал актісін бастапқы тіркеу орны бойынша ауданның (қаланың) тіркеуші органының мұрағатында, екінші данасы облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың тіркеуші органының мұрағатында сақталады.

3. Акт кітаптарының бірінші және екінші даналарын бір үй-жайда (ғимаратта) сақтауға тыйым салынады.

4. Қазақстан Республикасының аумағында тіркеуші органдарда және Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде тіркелген акт жазбаларының электрондық нұсқалары Қазақстан Республикасының заңнамасында айқындалған уәкілетті органда Жеке тұлғалар туралы мемлекеттік дерекқордың орталық серверінде сақталады.

5. Бастапқы тіркеу орны бойынша акт кітаптары жетпіс бес жыл бойы сақталады, содан кейін тиісті мемлекеттік мұрағатқа беріледі.

6. Екінші даналардың акт кітаптары белгіленген мерзім өткеннен кейін жойылуға жатады.

Ескерту. 181-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

182-бап. Мемлекеттік баж

1. Азаматтық хал актілерінің тіркелгені үшін Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес мемлекеттік баж алынады.

2. Тууды, қайтыс болуды тіркеу, әке болуды анықтауға, Қазақстан Республикасы азаматтарының бала асырап алуына байланысты тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбаларына өзгерістер, толықтырулар енгізу, сондай-ақ азаматтық хал актілерін тіркеу кезінде жіберілген қателерге байланысты қайтадан куәліктер беру Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес мемлекеттік баж алынбай жүргізіледі.

Ескерту. 182-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

183-бап. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын өзгерту, толықтыру және түзету тәртібі

1. Тіркеу туралы бастапқы акт жазбалары, сондай-ақ жеткілікті негіздер болған кезде және мүдделі адамдардың арасында дау болмаған кезде азаматтық хал актілерінің жазбаларына өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуді тіркеуші орган жүргізеді. Мүдделі адамдардың арасында дау болған кезде азаматтық хал актілерінің жазбаларына өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізу мәселелері медиация тәртібімен немесе сот тәртібімен шешіледі.

2. Азаматтық хал актілерінде жазылған жазбаларға өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізу туралы өтініштер өтініш берушінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органға беріледі.

3. Шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының тіркеуші органдарында тіркеген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың өтініштері Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерi арқылы бастапқы жазбаның сақталған орны бойынша тіркеуші органға беріледі.

4. Азаматтық хал актілерінің жазылған жазбаларына өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуді жазба жасалған жердегі тіркеуші орган жүргізеді. Азаматтық хал актілерінің жазбаларына өзгерістер, толықтырулар мен түзетулер енгізуден бас тартуға Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

Ескерту. 183-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 17.11.2014 № 254-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 29.06.2020 № 351-VI (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

184-бап. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын қалпына келтіру

1. Азаматтық хал актілерінің жоғалған жазбаларын қалпына келтіру туралы өтініш сол өтініш берушінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органға, ал шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының, сондай-ақ азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының тіркеуші органдарында тіркеген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың өтініштері Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерi арқылы бастапқы жазбаның мемлекеттік тіркелген (жоғалған) орны бойынша тіркеуші органға беріледі.

2. Азаматтық хал актілері жазбаларын қалпына келтіру тиісті жазбаның бұрын болғанын растайтын құжаттар болған кезде немесе мемлекеттік тіркеу орны мен уақыты көрсетіле отырып, акт жазбасын қалпына келтіру туралы сот шешімінің негізінде жүргізіледі.

3. Тарихи отанына қайта оралған адамдарға қатысты туу туралы азаматтық хал актілерінің жазбаларын қалпына келтіру жеткілікті негіздер болған кезде және осы фактіні құжаттық растау (акт жазбасының болмауы (жоғалғаны) туралы анықтама немесе хабарлама) мүмкін болған кезде немесе ішкі істер органдарының осы адамдардың Қазақстан Республикасына заңды түрде келгені туралы растамасы және олардың Қазақстан Республикасының азаматтығын беру туралы өтініші болған кезде ғана жүргізіледі.

4. Азаматтық хал актілері жазбаларының жоғалғанын сол жоғалған жазба жасалған жер бойынша азаматтық хал актілері жазбасының облыстық (қалалық) мұрағаты растауға тиіс.

5. Тіркеуші органның жоғалған жазбаны қалпына келтіруі мүмкін болмаған кезде азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу фактісі Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінде белгіленген қағидалар бойынша сот тәртібімен белгіленеді.

6. Азаматтық хал актілері жазбаларын қалпына келтіруді мемлекеттік тіркеуді өтініш берілген жер бойынша тіркеуші орган жүргізеді.

Ескерту. 184-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

185-бап. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын жою

1. Азаматтық хал актілерінің жазбасы:

1) сот шешімінің негізінде;

2) мүдделі адамдардың өтініші бойынша;

3) жойылуға жататын бастапқы, қалпына келтірілген немесе қайтадан жазылған жазбаны тапқан тіркеуші органның бастамасы бойынша жойылуы мүмкін. 

2. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын жою туралы өтініш сотқа немесе өтініш берушінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органға, ал шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының, азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының тіркеуші органдарында тіркеген және шетелде тұрақты тұратын шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдардың өтініштері Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерi арқылы жойылуға жататын акт жазбасының сақталу орны бойынша тіркеуші органға беріледі.

3. Азаматтық хал актілерінің жазбаларын жою өтініш берушінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда жүргізіледі.

Ескерту. 185-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

186-бап. Жеке адамдардың азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу тәртібін сақтау міндеті

1. Жеке адамдар осы Кодексте белгіленген азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу тәртібін сақтауға міндетті.

2. Тіркеуші органдарда азаматтық хал актілерін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген мерзімде мемлекеттік тіркеу міндеті азаматтарға жүктеледі.

3. Азаматтық хал актілерін тіркеу кезінде некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) кедергі келтіретін мән-жайларды жасыруға немесе жалған мәліметтер беруге тыйым салынады.

4. Өкіл арқылы ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші негізінде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды), некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды, тегін, атын, әкесінің атын ауыстыруды тіркеуге және баланың ата-анасының бірлескен өтініші негізінде әке болуды анықтау кезінде тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізуге жол берілмейді.

Ескерту. 186-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

25-тарау. БАЛАНЫҢ ТУУЫН МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

187-бап. Баланың тууын тіркеу үшін негіз 

1. Баланың тууын тіркеу үшін туу туралы медициналық куәлік немесе туу фактісін анықтау туралы сот шешімінің көшірмесі негіз болып табылады.

Медициналық ұйымнан тыс жерде, оның ішінде үйде босанған жағдайда, туу туралы медициналық куәлікті анасының жеке басын куәландыратын құжаттарына сәйкес босанғаннан кейін ол өтініш жасаған медициналық ұйымның қызметкері немесе босандырған және жеке медициналық практикамен айналысатын жеке адам ресімдейді.

Тууды мемлекеттік тіркеу кезінде дәлелді себеппен ата-анасының жеке басын куәландыратын құжаттары болмаған жағдайда, ата-анасы туралы мәліметтер неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлікке не неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасына сәйкес толтырылады. Бала медициналық ұйымда туылған және анасының жеке басын куәландыратын құжаттары болмаған жағдайларда, туу фактісін тіркеу кезінде ол туралы мәліметтер анасының өтініші бойынша және туу туралы медициналық куәлікке сәйкес толтырылады, оған анасы туралы мәліметтер өзінің сөзі бойынша жазылғаны туралы белгі қойылады. Азаматтық хал актілеріне ата-анасының атын, әкесінің атын (егер ол жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе), тегін, ұлтын жазу осы Кодекстің 50, 51 және 63-баптарына сәйкес жүргізіледі.

Баланы суррогат ана туған жағдайда туу туралы медициналық куәлік тіркеу үшін негіз болып табылады.

2. Баланың туу туралы медициналық куәлігі баланың анасы туралы барлық қажетті мәліметтерді (тегі, аты, әкесінің аты (егер бар болса), сондай-ақ баланың туған күнін, айын, жылын және жынысын, құжаттың берілген күнін қамтуға тиіс. Куәлік медициналық ұйымның лауазымды адамының қолтаңбасымен және мөрімен расталуға тиіс.

3. Кәмелетке толмаған ата-аналардың бала тууын, сондай-ақ суррогат ана туған баланы мемлекеттік тіркеу жалпы тәртіппен жүргізіледі.

4. Осы баптың 1-тармағында көрсетілген тууды мемлекеттік тіркеу үшін негіз болмаған кезде баланың тууын мемлекеттік тіркеу осы әйелдің баланы туу фактісін анықтау туралы сот шешімінің негізінде жүргізіледі.

Ескерту. 187-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

188-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу орны

1. Баланың тууын мемлекеттiк тiркеу ата-анасының не олардың бiреуiнiң қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тiркеушi органда жүргiзіледi.

Баланың тууын мемлекеттік тіркеу үшін құжаттарды қабылдауды тіркеуші орган, сондай-ақ "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы жүзеге асырады не "электрондық үкімет" веб-порталы арқылы жүзеге асырылады.

2. Егер ата-анасы бір-бірімен некеде тұрмаса (ерлі-зайыпты болмаса), баланың тууын мемлекеттік тiркеу туралы өтiнiшпен бір мезгілде әке болуды анықтау туралы өтiнiш берiледi.

3. Тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасында баланың туылған жері деп баланың тууын мемлекеттік тіркеу кезінде қабылданған Қазақстан Республикасы әкімшілік-аумақтық бірлігінің атауына сәйкес баланың нақты туылған жерінің атауы көрсетіледі.

Экспедицияларда және шалғай жерлерде, сондай-ақ анасы теңіз, өзен, әуе кемесінде немесе пойызда болған кезде туылған баланың туылған жері деп баланың тууын мемлекеттік тіркеу жүргізілетін әкімшілік-аумақтық бірлік көрсетіледі.

Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде туылған баланың туылған жері деп баланың нақты туылған жерінің атауы көрсетіледі.

4. Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде туылған баланың тууын мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде не ата-анасының немесе олардың біреуінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда шетелдік тіркеуші органдарда тіркелгеніне қарамастан, мынадай құжаттардың бірін: 

1) туу туралы куәліктің түпнұсқасын;

2) туу туралы акт жазбасының көшірмесін;

3) туу туралы медициналық куәліктің түпнұсқасын көрсеткен кезде осы Кодексте белгіленген мерзімдерде жүргізіледі.

Осы тармақтың бірінші бөлігінде көрсетілген құжаттар болмаған кезде, соттың туу фактісін анықтау туралы шешімінің көшірмесі көрсетіледі.

Ескерту. 188-бап жаңа редакцияда - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

189-бап. Баланың тууы туралы өтініш беру мерзімдері

Баланың тууы туралы өтінішті оның ата-аналары не басқа да мүдделі адамдар тіркеуші органдарға ол туған күннен бастап үш жұмыс күнінен кешіктірмей беруге тиіс, ал бала өлі туған жағдайда, босанған кезден бастап бір жұмыс күнінен кешіктірмей медициналық ұйымның жауапты лауазымды адамы өтінішті береді.

Бала Қазақстан Республикасынан тыс жерде туған жағдайда баланың тууы туралы өтінішті оның ата-аналары не басқа да мүдделі адамдар Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелеріне оның туған күнінен бастап екі айдан кешіктірмей беруге тиіс.

Ескерту. 189-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 09.04.2016 № 501-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

190-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы өтініш

1. Баланың тууын мемлекеттік тiркеу туралы өтінішті ата-анасы немесе олардың бiреуi, ал олар қайтыс болған, науқастанған немесе өзге де себептермен өтініш жасау мүмкiн болмаған жағдайда – мүдделi адамдар немесе бала туған кезде анасы жатқан медициналық ұйымның әкiмшiлiгi бередi. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы өтінішке, егер ата-анасы немесе олардың біреуі шетелдік не азаматтығы жоқ адам болса, шетелдіктің немесе азаматтығы жоқ адамның жеке басын куәландыратын құжаттың, егер неке Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде қиылса (ерлі-зайыпты болса), неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәліктің көшірмесі қоса беріледі.

Егер баланың тууын мемлекеттік тіркеуге ата-анасы емес, басқа адамдар өтініш жасаса, онда осы адамдар өтініш берушінің жеке басын куәландыратын құжатты, сондай-ақ баланың тууын тіркеуге оның өкілеттігін растайтын құжатты ұсынуы тиіс.

Екі немесе одан да көп баланы мемлекеттік тіркеу кезінде өтініш әрқайсысына қатысты бөлек беріледі.

Баланың тууын мемлекеттік тіркеу "Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес өтініш берушінің таңдауы бойынша проактивті көрсетілетін қызмет арқылы жүзеге асырылған кезде баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы өтінішті ұсыну талап етілмейді.

Басқа мемлекеттің аумағында тұрақты тұратын шетелдік, азаматтығы жоқ адам жеке басын куәландыратын құжаттарды көрсетумен қатар, олардың мәтінінің нотариат куәландырған қазақ немесе орыс тіліндегі аудармасын ұсынады.

Шетелдіктің, азаматтығы жоқ адамның жеке басын куәландыратын құжаттары мәтіні аудармасының дұрыстығы шетелдік азаматы болып табылатын мемлекеттің немесе азаматтығы жоқ адам тұрақты тұратын мемлекеттің дипломатиялық өкілдігінде немесе консулдық мекемесінде не сыртқы саяси ведомствосында куәландырылуы мүмкін.

2. "Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясына не "электрондық үкіметтің" веб-порталы арқылы өтініш жасаған кезде баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы өтініш мемлекеттік қызмет көрсету тәртібін айқындайтын заңға тәуелді нормативтік құқықтық актіге сәйкес беріледі.

Ескерту. 190-бап жаңа редакцияда - ҚР 2013.01.08 № 64-V (2013.01.01 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен; өзгерістер енгізілді - ҚР 17.11.2015 № 408-V (01.03.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

191-бап. Әкесі қайтыс болғаннан кейін немесе неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін не неке жарамсыз деп танылғаннан кейін туған баланың тууын мемлекеттік тіркеу

Некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезде бойға біткен және әкесі қайтыс болғаннан кейін немесе неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғаннан кейін не неке (ерлі-зайыптылық) жарамсыз деп танылғаннан кейін туған баланың тууын мемлекеттік тіркеу, егер әкесі қайтыс болған немесе неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған не ол жарамсыз деп танылған күннен бастап екі жүз сексен күннен аспаса, жалпы негізде жүргізіледі.

192-бап. Баланың туу туралы акт жазбасына ата-аналары туралы мәліметтерді енгізу тәртібі

1. Бір-бірімен некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) әкесі мен анасы туу туралы жазбалар кітабына олардың кез келгенінің өтініші бойынша баланың ата-аналары болып жазылады. Мұндай жазбаға неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік негіз болып табылады.

2. Некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) және қосалқы репродуктивтік әдістер мен технологияларды қолдануға өз келісімін жазбаша нысанда берген адамдар, осы әдістерді қолдану нәтижесінде өздерінде бала туылған жағдайда туу туралы актілер жазбасының кітабына оның ата-аналары болып жазылады.

Суррогат ана болу шартына сәйкес бала туылған жағдайда, ерлі-зайыптылар туу туралы актілер жазбасының кітабына оның ата-аналары болып жазылады.

3. Бала тууды тіркеу кезінде, егер ата-аналарының арасында неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған, оны сот жарамсыз деп таныған немесе жұбайы қайтыс болған жағдайда, бірақ неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған, оны жарамсыз деп таныған немесе жұбайы қайтыс болған кезден бастап екі жүз сексен күннен аспаса, анасы туралы мәлімет осы Кодекстің 187-бабында көрсетілген құжаттардың негізінде, баланың әкесі туралы мәлімет неке қию немесе некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәліктің немесе акт жазбасының, әкесінің қайтыс болуы туралы куәліктің немесе акт жазбасының негізінде енгізіледі.

Егер бала неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған, оны жарамсыз деп таныған күннен бастап екі жүз сексен күн өткеннен кейін туса, бұрынғы жұбайы әке болуды анықтау негізінде ғана баланың әкесі болып жазылуы мүмкін.

Босанған әйелдің жұбайы болып табылмайтын адам жазбаша мойындаған жағдайда және оның күйеуінің жазбаша келісімі болған кезде тууды тіркеу кезінде баланың әкесі болып осы адам жазылады.

Босанған әйелдің жұбайының немесе бұрынғы жұбайының басқа адамның әке болуын анықтауға келісімі ішкі істер органы берген, жедел-іздестіру іс-шаралары жүргізілгені туралы немесе соттың оны хабар-ошарсыз кеткен немесе әрекетке қабілетсіз деп танығаны туралы заңды күшіне енген шешімі туралы растайтын құжат болған кезде міндетті емес.

4. Егер баланың ата-анасы бір-бірімен некеде тұрмаса (ерлі-зайыпты болмаса), анасы туралы мәлімет осы Кодекстің 187-бабында көрсетілген құжаттардың негізінде енгізіледі.

Мұндай жағдайда тууды мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына әкесі туралы мәліметтер:

1) егер әке болу баланың тууын мемлекеттік тіркеумен бір мезгілде анықталатын болса, осы Кодекстің 192-1-бабының 1-тармағында көрсетілген негіздер бойынша;

2) егер әкесі анықталмаса, некеде тұрмаған (ерлі-зайыпты болмаған) анасының өтініші бойынша енгізіледі.

Тууды жазу кiтабында баланың әкесiнің тегі - анасының тегi бойынша, баланың аты мен әкесiнiң аты оның көрсетуі бойынша жазылады. Енгізілген мәліметтер әке болуды анықтау туралы мәселені шешуге кедергі болып табылмайды.

Баланың әкесі туралы мәліметтер анасының тілегі бойынша туу туралы актілер жазбасына енгізілмеуі мүмкін;

3) өзін баланың әкесімін деп мойындаған адамның өтініші бойынша, оған баланың анасының келісімі болған кезде енгізіледі.

Анасы туралы мәліметтер осы Кодекстің 187-бабында көрсетілген құжаттардың негізінде енгізіледі, әкесі туралы мәліметтер осы адамның көрсетуі бойынша жазылады.

Бұдан әрі баланың анасы туу туралы акт жазбасына енгізілген баланың әкесі туралы мәліметтермен келіспеген кезде түзетулер белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

Ескерту. 192-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

192-1-бап. Әке болуды анықтау кезінде баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізу

1. Әке болуды анықтау кезінде баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар:

1) ата-анасының әке болуды анықтау туралы бірлескен өтініші;

2) анасы қайтыс болған, анасы қайтыс болды деп жарияланған, анасы хабар-ошарсыз кетті деп танылған, анасы әрекетке қабілетсіз деп танылған, анасы ата-ана құқықтарынан айырылған не оның ата-ана құқықтары шектелген, анасының тұрғылықты жерін анықтау мүмкін болмаған жағдайларда әкесінің өтініші;

3) соттың әке болуды анықтау, сондай-ақ әке болуды тану фактісін және әке болу фактісін анықтау туралы шешімі негізінде енгізіледі.

2. Егер сот әрекетке қабілетсіз деп таныған адам, сондай-ақ осы әрекетке қабілетсіз адамның қорғаншысы өтініш беруші болып табылса, баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасына өзгерістер, толықтырулар енгізуден бас тартылады.

Ескерту. 25-тарау 192-1-баппен толықтырылды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

193-бап. Бала ата-анасының қай ұлтқа жататынын жазу тәртібі

Егер тууды тіркеу кезінде өтініш беруші ата-анасының қай ұлтқа жататынын көрсетуге тілек білдірсе, онда баланың туу туралы акт жазбасында ата-анасының - Қазақстан Республикасы азаматтарының ұлты Қазақстан Республикасы азаматтарының жеке басын куәландыратын құжаттарда көрсетілген ұлтына сәйкес көрсетіледі.

Шетелдік болып табылатын ата-ананың қай ұлтқа жататыны туралы мәлімет оның шетелдік паспортына сәйкес көрсетіледі.

Шетелдіктің шетелдік паспортында ұлты туралы мәлімет болмаған кезде оның ұлты өзі азаматы болып табылатын шет мемлекеттің құзыретті органы берген құжатқа сәйкес айқындалуы мүмкін.

Ескерту. 193-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2013.01.29 N 74-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

194-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу кезінде оған тегін, атын, әкесінің атын беру тәртібі

1. Тууды мемлекеттік тіркеу кезінде баланың тегі ата-аналарының тегімен айқындалады. Ата-аналарының тегі әртүрлі болған кезде балаға ата-анасының келісімі бойынша әкесінің немесе анасының тегі беріледі. Ата-аналарының тілегі бойынша баланың тегі ұлттық дәстүрлер ескеріле отырып, баланың әкесінің немесе атасының атымен жазылады. Баланың тегіне қатысты ата-аналарының арасында туындаған келіспеушіліктер сот тәртібімен шешіледі.

2. Азаматтардың тілегі бойынша ұлты қазақ адамдардың тегі мен әкесінің атын жазуда қазақ тіліне тән емес: –ов, -ев, -ова, -ева, -ин, -н, -ины, -на, -овна, -евна, -ович, -евич аффикстері алып тасталады, ал олардың орнына әкесінің атына: –ұлы, -қызы деген сөздер қосылып бірге жазылады.

Жеке адамның тегіне "тегі", "ұрпағы", "немересі", "шөбересі", "келіні" деген және басқа да сөздерді қосып жазуға жол берілмейді.

3. Ұлты қазақ адамдардың әкесінің аты тегін ауыстырған кезде оның міндетті түрде бірінші болып тұруына, одан кейін атының жазылуына жол беріледі, ал әкесінің аты жазылмайды.

4. Басқа ұлт адамдарының тілегі бойынша олардың тегін, атын және әкесінің атын жазу олардың ұлттық ерекшеліктеріне сәйкес жүргізілуі мүмкін.

195-бап. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде туған баланың тууын мемлекеттік тіркеу

Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде туған баланың тууын мемлекеттік тіркеу келген елдің аумағында орналасқан Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде не басқа елде қызметін қоса атқаратын Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерінде жүргізіледі.

196-бап. Тауып алынған, тастанды (бас тартылған) баланың тууын мемлекеттік тіркеу тәртібі

1. Тауып алынған, тастанды (бас тартылған) баланың тууы ішкі істер органдарының, қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның, білім беру ұйымдары әкімшілігінің немесе бала орналастырылған медициналық ұйымның өтініші бойынша тауып алынған, бас тартылған немесе қалдырылған күннен бастап жеті тәуліктен кешіктірілмей тіркелуге тиіс.

Өтінішке бала тауып алынған кездегі уақыт, орын және мән-жайлар көрсетіле отырып, ішкі істер органы немесе қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын орган жасаған хаттама немесе акт; тауып алынған баланың жасы мен жынысын растайтын медициналық ұйым берген құжат және басқа да бала туралы дербес мәліметтер қоса тіркеледі.

2. Медициналық ұйымда баладан бас тартылған жағдайда, осы ұйымның әкімшілігі Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген нысан бойынша анасының жазбаша өтінішін ресімдеу жөнінде шаралар қолданады.

3. Баланы белгісіз ана қалдырып кеткен жағдайда медициналық ұйымның әкімшілігі екі куәгердің қатысуымен хаттама жасайды. Тууды мемлекеттік тіркеу кезінде хаттамалар тастанды (ата-анасы бас тартқан) баланы тіркеу туралы медициналық ұйымның лауазымды адамының өтінішіне қоса беріледі.

197-бап. Өлі туған немесе өмірінің алғашқы аптасында шетінеген баланы мемлекеттік тіркеу

1. Өлі туған баланы және өмірінің алғашқы аптасында шетінеген баланы мемлекеттік тіркеу тіркеуші органда бала туған немесе шетінеген кезден бастап бес тәуліктен кешіктірілмей жүргізіледі.

2. Баланың өлі тууы медициналық ұйым немесе жеке дәрігерлік практикамен айналысатын дәрiгер берген перинатальдық қайтыс болуы туралы медициналық куәліктің негізінде тіркеледі.

Өлі туған баланың туу туралы куәлігі берілмейді. Ата-анасының өтініші бойынша өлі туған баланы мемлекеттік тіркеу фактісін растайтын құжат беріледі.

3. Бала өмірінің алғашқы аптасында қайтыс болған жағдайда оның тууын мемлекеттік тіркеу - туу туралы медициналық анықтаманың негізінде, ал қайтыс болған жағдайда перинатальдық қайтыс болуы туралы куәліктің негізінде жүргізіледі.

Туу және қайтыс болу туралы жасалған актілер жазбаларының негізінде тек қайтыс болуы туралы куәлік қана беріледі. Ата-анасының өтініші бойынша баланың тууын мемлекеттік тіркеу фактісін растайтын құжат беріледі.

Одан әрі қайтыс болу туралы куәлік қана қайтадан беріледі.

4. Тіркеуші органға баланың өлі тууы туралы немесе баланың тууы және өмірінің алғашқы аптасында қайтыс болғандығы туралы мәлімдеу міндеті:

1) бала туылған немесе бала шетінеген медициналық ұйымның басшысына;

2) дәрігері баланың өлі тууы, баланың өмірінің алғашқы аптасында қайтыс болуы фактісін анықтаған медициналық ұйымның басшысына;

3) медициналық ұйымнан тыс жерде туған жағдайда жеке дәрігерлік практикамен айналысатын дәрiгерге жүктеледі.

198-бап. Бір жасқа толған және одан үлкен баланың тууын мемлекеттік тіркеу

1. Бір жасқа толған және одан үлкен баланың тууын мемлекеттік тіркеу осы Кодекстің 187-бабында көрсетілген тууды мемлекеттік тіркеу үшін негіздер болған кезде ата-аналарының немесе өзге де мүдделі адамдардың жазбаша өтініші бойынша жүргізіледі.

Бала кәмелетке толғаннан кейін тууын мемлекеттік тіркеу оның жазбаша өтініші бойынша жүргізіледі.

2. Бір жасқа толған және одан асқан баланың тууын мемлекеттік тіркеуді тіркеуші органның қорытындысы негізінде ауданның, қаланың тіркеуші органы жүргізеді.

Ескерту. 198-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

199-бап. Шетелдіктердің балаларының тууын мемлекеттік тіркеу

Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты немесе уақытша тұратын шетелдіктердің балаларының тууын мемлекеттік тіркеу Қазақстанның аумағында орналасқан тиісті шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдіктерінде немесе консулдық мекемелерінде не, егер Қазақстан Республикасында мұндай жоқ болса, қызметін қоса атқаратын шетелдегі мекемелерде жүргізіледі.

Шетелдіктердің балаларының тууын мемлекеттік тіркеу ол жөнінде Жеке адамдар туралы мемлекеттік дерекқорға мәліметтер енгізілместен және балаға жеке сәйкестендіру нөмірі берілместен, олардың тілегі бойынша өздерінің тұрақты немесе уақытша тұратын жеріндегі тіркеуші органдарда жүргізіледі.

200-бап. Баланың тууын салтанатты жағдайда мемлекеттік тіркеу

Ата-аналардың тілегі бойынша тіркеуші орган баланың тууын салтанатты жағдайда мемлекеттік тіркеуді өз үй-жайында не арнайы осыған арналған мемлекеттік неке сарайларында қамтамасыз етеді.

201-бап. Баланың туу туралы жазбалар кітабына енгізілетін мәліметтер

Баланың туу туралы акт жазбасына мынадай деректер:

1) баланың тууын мемлекеттік тіркеу күні;

2) балаға берілген жеке сәйкестендіру нөмірі;

3) баланың туу туралы акт жазбасының нөмірі;

4) тегі, аты, қалауы бойынша - әкесінің аты, баланың жынысы, туған күні, айы, жылы, туған жері;

5) туған балалардың саны (біреу, егіз немесе одан да көп бала);

6) баланың тірі туғандығы туралы немесе баланың өлі туғандығы туралы белгі;

7) баланың туу фактісін растайтын құжат туралы мәліметтер;

8) алып тасталды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі);

9) ата-аналарының тегі, аты, әкесінің аты (егер бар болса), туған күні, айы, жылы, жасы, тұрақты тұрғылықты жері, заңды мекенжайы, азаматтығы, табыс көзі немесе жұмыс орны, білімі және, егер жеке басын куәландыратын құжаттарда көрсетілген болса, олардың ұлты;

10) соның негізінде баланың әкесі туралы мәліметтер енгізілген құжат туралы мәліметтер;

11) өтініш беруші туралы мәліметтер;

12) берілген туу туралы куәліктің сериясы мен нөмірі енгізіледі.

Ескерту. 201-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

202-бап. Баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы куәлік беру

Баланың тууын мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасының негізінде белгіленген үлгідегі туу туралы куәлік беріледі.

Туу туралы куәлік жаңа туған баланың ата-аналарына, басқа уәкілетті адамдарға немесе бала тұратын ұйымның өкілдеріне беріледі.

Екі немесе одан да көп бала туған жағдайда туу туралы куәлік әрбір балаға беріледі.

203-бап. Баланың туу туралы куәлігі

Баланың туу туралы куәлігі мынадай мәліметтерді:

1) баланың тегін, атын, әкесінің атын (егер бар болса), туған күні, айы, жылы мен туған жерін;

2) акт жазбасының жасалған күнін және нөмірін;

3) жеке сәйкестендіру нөмірін;

4) ата-аналарының тектерін, аттарын, әкелерінің аттарын (егер бар болса), егер жеке басын куәландыратын құжаттарда көрсетілген болса, ұлтын;

5) ата-аналарының азаматтығын;

6) мемлекеттік тіркеу орнын (тіркеуші органның атауын);

7) туу туралы куәліктің берілген күнін;

8) құжат берген тіркеуші органның атауын қамтиды.

Ескерту. 203-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

26-тарау. ӘКЕ БОЛУДЫ АНЫҚТАУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

Ескерту. 26-тарау алып тасталды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

27-тарау. НЕКЕ ҚИЮДЫ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫ БОЛУДЫ) МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

220-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу үшін негіз

Тіркеуші органдар неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуді Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі белгілеген нысан бойынша некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы бірлескен жазбаша өтініштің негізінде жүргізеді.

221-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орны

Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың тілегі бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда жүргізіледі.

222-бап. Некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш беру мерзімі және неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу мерзімі

1. Некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш тіркеуші органға некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркегенге дейін бір ай бұрын беріледі.

2. Некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркеуді некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы бірлескен өтініш берілген күннен бастап бір ай мерзім өткен соң тіркеуші орган жүргізеді.

Мерзімнің өтуі өтініш берілгеннен кейінгі келесі күннен басталады және келесі айдың тиісті күні бітеді. Егер осы күн жұмыс күні болмаса, онда одан кейінгі жұмыс күні мерзімнің аяқталған күні болып есептеледі.

Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу уақытын тіркеуші орган некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірген адамдардың келісімі бойынша тағайындайды. Мемлекеттік тiркеу уақыты сол үй-жайда қайтыс болуды және некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тiркеген уақытпен сәйкес келмейтiндей есеппен тағайындалуға тиіс.

3. Егер неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш берген кезде некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың екеуінің бірдей тіркеуші органда болуы мүмкін болмаса немесе оған қатысуы тым қиын болса (бір-бірінен алыста тұруы, ауыр науқастануы, жүріп-тұру қиындығымен байланысты мүгедектігі, әскери қызмет өткеруі және басқалары), белгіленген нысан бойынша толтырылған және некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың екеуі бірдей қол қойған неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы өтінішті олардың біреуі бере алады.

Жоқ адамның қолтаңбасын тіркеуші органның бастығы куәландыруы және азаматтың тұрған жері бойынша тіркеуші органның, нотариустың немесе Қазақстан Республикасының заңнамалық актілеріне сәйкес нотариаттық іс-әрекеттер жасауға құқық берілген өзге де лауазымды адамның мөрімен бекітілуі мүмкін, сондай-ақ мынадай тәртіппен:

1) әскери қызметшілерді – тиісті әскери бөлімнің командирі;

2) жүзу уақытында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туымен жүретін теңіз кемелерінде немесе ішкі жүзу кемелерінде болатын Қазақстан Республикасының азаматтарын – осы кемелердің капитандары;

3) экспедицияларда болатын адамдарды – осы экспедициялардың бастықтары;

4) стационарлық медициналық ұйымдарда болатын адамдарды – осы ұйымдардың бас дәрігерлері;

5) қамауға алу және бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны орындайтын мекемелерде отырған адамдарды – тиісті мекемелердің бастықтары;

6) жүріп-тұруы қиын мүгедектерді дәрігерлік-консультативтік комиссияның төрағасы куәландыруы мүмкін.

Ескерту. 222-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 03.12.2015 № 433-V (01.01.2016 бастап қолданысқа енгізіледі); 18.04.2017 № 58-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

223-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу мерзімдерін қысқарту және ұзарту

1. Некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың бірлескен өтініші бойынша тиісті құжаттармен расталған (дәрігерлік-біліктілік комиссиясының жүктілік туралы анықтамасы, денсаулық жағдайы туралы анықтама, басқа да ерекше мән-жайларды растайтын анықтамалар) дәлелді себептер (жүктілік, баланың тууы, тараптардың бірінің өміріне тікелей қатер төнуі және басқа да ерекше мән-жайлар) болған кезде тіркеуші органның бастығы неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орны бойынша бiр ай өткенге дейін некенi қиюға (ерлі-зайыпты болуға) рұқсат етеді не бұл мерзiмдi ұзартады, бірақ ол бір айдан аспауға тиіс.

Мерзiмдi қысқарту уақыты әрбiр жеке жағдайда нақты мән-жайларға байланысты айқындалады.

2. Жекелеген жағдайларда неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеудi күту мерзiмi неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеуге кедергi келтіретін мән-жайлар болған кезде ғана тіркеуші органның бастамасы бойынша ұзартылуы мүмкiн. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы жазба жасалғанға дейiн лауазымды адам жазбаны тоқтата тұруға және өтініш берушiден бiр айдан асыруға болмайтын белгiленген мерзiмде тиiстi деректі айғақтар беруді талап етуге міндеттi.

Тіркеуші орган мүдделi адамдардың өтініші бойынша немесе өз бастамасымен қажеттi тексеруді жүргiзеді. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеудi кейінге қалдыру туралы некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш берген адамдар хабардар етіледі. Неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) заңды кедергiлер болған кезде тіркеуші орган оны мемлекеттік тiркеуден бас тартады.

Егер мұндай кедергiлер туралы мәлiметтер расталмаған болса, некенi (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тiркеу жалпы негiздерде жүргiзiледi. Аталған мән-жайларды тексеру бiр ай мерзiмде аяқталуға тиiс.

Айлық мерзiмді қысқарту немесе ұзарту туралы рұқсатты тіркеуші органның бастығы, ал ол болмаған кезде оның мiндетiн атқарушы адам некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтінішке қарар түрінде бередi.

Егер некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек бiлдiрушiлер дәлелдi себептер бойынша белгiленген күнi тіркеуші органға келе алмайтын болса, неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеу мерзiмi олардың өтініші бойынша басқа уақытқа ауыстырылады.

224-бап. Некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш

1. Некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш жазбаша түрде жасалуға тиiс. Белгіленген үлгідегі өтініш нысаны болмаған жағдайда, өтініштің мәтінінде көзделген мәліметтердің бәрі еркін түрде қамтылуға тиіс.

Өтініш нысанында қамтылған барлық сұрақтарға толық әрі дәл жауаптар берілуге тиіс.

2. Некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш беру кезінде:

1) Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын немесе шетелде уақытша болатын Қазақстан Республикасының азаматы жеке куәлiгiн не паспортын; шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматы - оның шетелде тұрақты тұратын Қазақстан Республикасының азаматы ретiнде есепке алынғаны туралы шетелдегi консулдық мекеменiң белгiсi бар Қазақстан Республикасы азаматының паспортын ұсынады; Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдік, шетелдіктің Қазақстан Республикасында тұруға арналған ықтиярхатын ұсынады. Қазақстан Республикасында уақытша болатын шетелдік Қазақстан Республикасының iшкiiстер органы берген Қазақстан Республикасында уақытша тұруға рұқсат ететін құжатын ұсынады; Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын азаматтығы жоқ адам тұрғылықты жерi бойынша тiркелгендiгi туралы Қазақстан Республикасы iшкiiстер органдарының белгiсi бар азаматтығы жоқ адамның куәлiгiн ұсынады. Қазақстан Республикасында уақытша болатын азаматтығы жоқ адам оның жеке басын куәландыратын, өзі тұратын елдiң құзыреттi органдары берген және Қазақстан Республикасының iшкiiстер органдарында белгiленген тәртiппен тiркелген құжатын ұсынады.

Басқа мемлекеттің аумағында тұрақты тұратын шетелдiк, азаматтығы жоқ адам жеке басын куәландыратын құжаттарды ұсынумен қатар олардың мәтiнiнiң нотариатта куәландырылған қазақ тiлiндегi немесе орыс тiлiндегi аудармасын беруге тиiс.

Шетелдіктің, азаматтығы жоқ адамның жеке басын куәландыратын құжаттардың мәтіні аудармасының дұрыстығы шетелдік азаматы болып табылатын мемлекеттiң немесе азаматтығы жоқ адам тұрақты тұратын мемлекеттің дипломатиялық өкілдігінде немесе консулдық мекемесінде не сыртқы саясат ведомствосында куәландырылуы мүмкiн;

2) осы Кодекстің 10-бабында көрсетілген белгiленген неке жасын азайту қажеттігін растайтын құжаттарды;

3) бұрынғы некелері (ерлі-зайыптылықтары) туралы мәліметтерді;

4) балалары бар екендiгi туралы мәлiметтерді;

5) бір-бірінің денсаулық жағдайы және материалдық жағдайы туралы, сондай-ақ некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) кедергінің жоқтығы туралы хабардар екендігі туралы қолхатты ұсыну қажет.

Ескерту. 224-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2013.01.29 N 74-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

225-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу кезінде ерлі-зайыптылардың тектерін жазу тәртібі

1. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу кезінде некеге дейінгі тегін екінші жұбайының тегіне өзгертуге тілек білдірген жұбайға неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасында ортақ тек ретінде таңдап алынған тегі көрсетіледі.

2. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасын жасаған кезде бұрынғы тектерінде қалуға тілек білдірген ерлі-зайыптылардың тектері өзгертілмейді.

3. Өзінің некеге дейінгі тегіне екінші жұбайының тегін қосып жазуға тілек білдірген жұбайға неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасында қосылатын тегі некеге дейінгі тегінен кейін сызықша арқылы жазылады.

4. Ерлі-зайыптылардың тектерін таңдауы некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы бірлескен жазбаша өтініште көрсетіледі.

226-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу тәртібі

1. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуді тіркеуші органдар осы Кодексте белгіленген тәртіппен жүргізеді.

2. Егер некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдар (адамдардың біреуі) ауыр науқастануы салдарынан немесе басқа да дәлелді себеп бойынша тіркеуші органға келе алмайтын жағдайда, неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу оның үйінде, медициналық немесе өзге де ұйымда некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың қатысуымен жүргізіледі.

3. Тіркеуші органның лауазымды адамы:

1) некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдіргені туралы берілген өтініштерді жария етеді;

2) некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдарға болашақ жұбайлардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіреді;

3) некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) келісімді және жұбайлардың таңдаған тегі туралы шешімді анықтайды;

4) неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергінің жоқ екендігін анықтайды;

5) мемлекет атынан неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы белгіленген үлгідегі куәлікті тапсырады.

4. Неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергі болмаған кезде азаматтық хал актілерін жазу кітабына некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың қолы қойылған және тіркеуші орган бастығының қолтаңбасымен және елтаңбалы мөрімен бекітілген неке (ерлі-зайыптылық) туралы жазба енгізіледі.

5. Егер неке қиюға (ерлі-зайыпты болуға) кедергі келтіретін мән-жайлардың бар екенін растайтын айғақтары болса, тіркеуші орган неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуден бас тартады.

6. Тіркеуші органның неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуден бас тартуына Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен шағым жасалуы мүмкін.

Ескерту. 226-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

227-бап. Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) салтанатты жағдайда мемлекеттік тіркеу

Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) салтанатты жағдайда мемлекеттік тіркеу некеге отыратындардың (ерлі-зайыпты болатындардың) тілегі бойынша тіркеуші органдардың арнайы жабдықталынған үй-жайларында не арнайы осыған арналған мемлекеттік неке сарайларында жүргізіледі.

228-бап. Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен неке қиюын (ерлі-зайыпты болуын) мемлекеттік тіркеу

1. Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен неке қиюын (ерлі-зайыпты болуын) мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының тіркеуші органдарында Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жалпы негіздерде не некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) тілек білдірген адам азаматы болып табылатын шет мемлекеттің дипломатиялық өкілдігінде, консулдық мекемесiнде жүргізіледі.

2. Шетелдікпен некеге отыру (ерлі-зайыпты болу) туралы өтініш берумен бір мезгілде шетелдік өзі азаматы болып табылатын мемлекеттің құзыретті органынан некеге отыруға (ерлі-зайыпты болуға) рұқсатты, егер мұндай рұқсат алу шет мемлекеттің заңнамасына сәйкес талап етілсе, ұсынуға тиіс.

Мұндай рұқсат болмаған кезде тіркеуші орган өтінішті қабылдау кезiнде некеге отырушыларға (ерлі-зайыпты болушыларға) және бірінші кезекте Қазақстан Республикасының азаматына (азаматшасына), олардың некесi (ерлі-зайыптылығы) ол некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адам азаматы болып табылатын елде жарамсыз болып танылуы мүмкiн екендiгiн түсiндiруге тиiс.

Егер мұндай түсiндiрулерге қарамастан, өтініш берушiлер неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеуді талап етіп сұраса, бұл неке (ерлі-зайыптылық) тiркеледi.

Қазақстан Республикасы азаматтарының қандастармен некесін қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеу Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жалпы негіздерде жүргiзiледi.

3. Қазақстан Республикасының аумағында азаматтығы жоқ адаммен неке қию (ерлі-зайыпты болу) шарттары, егер ол адамның Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұрғылықты жері болса, Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.

Ескерту. 228-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 13.05.2020 № 327-VI Заңымен ("Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы" ҚР Кодексіне (Салық кодексі) тиісті өзгерістер мен толықтырулар қолданысқа енгізілген күннен кейін қолданысқа енгізіледі).

229-бап. Қазақстан Республикасының шетелдiк мекемелерiнде, дипломатиялық өкілдіктерінде және шет мемлекеттердің шетелдік мекемелерінде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу

1. Қазақстан Республикасы аумағының шегінен тыс жерде тұратын Қазақстан Республикасының азаматтары арасындағы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматы мен шетелдік, азаматтығы жоқ адам арасындағы неке (ерлі-зайыптылық) Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерiнде қиылуы мүмкін.

2. Егер Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмесе, Қазақстан Республикасының аумағында шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдіктерінде немесе консулдық мекемелерінде шетелдіктер арасында қиылған неке (ерлі-зайыптылық) Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

Ескерту. 229-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

230-бап. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде қиылған некені (ерлі-зайыптылықты) тану

1. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде Қазақстан Республикасы азаматтарының арасында және Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдіктердің немесе азаматтығы жоқ адамдардың арасында қиылған неке (ерлі-зайыптылық), ол аумағында неке қиылған мемлекеттің заңнамасын сақтай отырып жасалса, осы Кодекстің 10 және 11-баптарында көзделген жағдайлардан басқа, Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

2. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде шетелдіктер арасында қиылған неке (ерлі-зайыптылық), ол аумағында жасалған мемлекеттің заңнамасын сақтай отырып қиылса, егер ол Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмесе, Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

231-бап. Қазақстан Республикасында немесе Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде қиылған некенің (ерлі-зайыптылықтың) жарамсыздығы

Қазақстан Республикасында немесе Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде қиылған некенің (ерлі-зайыптылықтың) жарамсыздығы неке қию (ерлі-зайыпты болу) кезінде қолданылған Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.

232-бап. Некеге құқық қабілеттілігі туралы анықтамалар беру тәртібі

1. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігі белгілеген нысан бойынша некеге құқық қабілеттілігі туралы анықтама Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу үшін Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұратын не бұрын тұрған азаматтарға беріледі.

2. Некеге құқық қабілеттілігі туралы анықтаманы кез келген тіркеуші орган акт жазбаларын мемлекеттік тіркеуге арналған ақпараттық жүйе мәліметтерінің негізінде береді.

Неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу туралы акт жазбасының бар-жоғын тексеру он алты жастан бастап жүргізіледі.

3. Анықтамалар алу үшін өтініш беруші мынадай құжаттарды:

1) жеке басын куәландыратын құжатты;

2) егер өтініш беруші бұрын некеде тұрса (ерлі-зайыпты болса), Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерде берілген некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлiкті немесе сот шешімін не жұбайының қайтыс болуы туралы куәлiкті көрсетеді.

Ескерту. 232-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

233-бап. Бас бостандығынан айыру орындарында күзетпен қамауда отырған немесе жазасын өтеп жүрген адаммен неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу

1. Бас бостандығынан айыру орындарында күзетпен қамауда отырған немесе жазасын өтеп жүрген адаммен неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеуді тіркеуші органдар некеге тұратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың қатысуымен осы Кодексте көзделген неке қию (ерлі-зайыпты болу) шарттарын сақтай отырып, адамның күзетпен ұстау немесе жазасын өтеп жүрген орны бойынша, тиісті мекеменің әкімшілігі айқындаған үй-жайда жүргізеді.

2. Күзетпен қамауда отырған адаммен неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тiркеуді тіркеуші орган осы іс жүргізуінде жатқан адамды немесе органды хабардар еткеннен кейін жүргiзедi.

Ескерту. 233-бап жаңа редакцияда - ҚР 18.04.2017 № 58-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

234-бап. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасының мазмұны

1. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасына мынадай мәліметтер:

1) некеге отыратындардың (ерлі-зайыпты болатындардың) әрқайсысының тегі (неке қиылғанға (ерлі-зайыпты болғанға) дейінгі және одан кейінгі), аты, әкесінің аты (егер бар болса), туған күні, айы, жылы мен туған жері, жасы, азаматтығы, егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса, ұлты, табыс көзі немесе жұмыс орны, тұрғылықты жері және заңды мекенжайы, білімі, отбасылық жағдайы;

2) ортақ балалары туралы мәліметтер;

3) некеге отыратындардың (ерлі-зайыпты болатындардың) жеке басын куәландыратын құжаттардың деректемелері;

4) акт жазбасының жасалған күні және нөмірі;

5) неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы берілген куәліктің нөмірі енгізіледі.

2. Неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған немесе жарамсыз деп танылған жағдайда неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасына қажетті мәліметтер енгізіледі. Мұндай мәліметтерді енгізу некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу немесе жарамсыз деп тану туралы сот шешімінің не ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші бойынша тіркеуші органдарда некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы жазбаның негізінде жүргізіледі.

235-бап. Мүдделі адамның өтініші бойынша неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы жазбаны тоқтата тұру

Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы жазба жасалғанға дейін мүдделі адамнан неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу үшін кедергілердің бар екендігі туралы өтініш түскен жағдайда, тіркеуші органның бастығы жазбаны тоқтата тұруға және өтініш берушіден белгіленген мерзімде тиісті деректі айғақтар беруді талап етуге міндетті. Жазбаны тоқтата тұру мерзімі бір айдан аспауға тиіс.

236-бап. Ерлі-зайыптыларға неке қию (ерлі-зайыпты болу)туралы куәлік беру

Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік ерлі-зайыптыларға неке қиылған жер бойынша неке (ерлі-зайыптылық) мемлекеттік тіркелген күні беріледі.

Қажет болған кезде некеге отыратын (ерлі-зайыпты болатын) адамдардың әрқайсысына неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік берілуі мүмкін.

237-бап. Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік

Неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік мынадай мәліметтерді:

1) некеге отыратындардың (ерлі-зайыпты болатындардың) әрқайсысының тегін неке қиылғанға (ерлі-зайыпты болғанға) дейінгі, атын, әкесінің атын (егер бар болса), туған күні, айы, жылы мен туған жерін, азаматтығын, егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса, ұлтын;

2) некенің қиылған (ерлі-зайыпты болған) күнін;

3) актінің жасалған күнін және нөмірін;

4) ерлі-зайыптылардың тегін таңдау туралы мәліметтерді;

5) неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу орнын, тіркеуші органның атауын;

6) неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәліктің берілген күнін;

7) неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы берілген куәліктің сериясы мен нөмірін;

8) құжат берген тіркеуші органның атауын қамтиды.

Ескерту. 237-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

28-тарау. НЕКЕНІ (ЕРЛІ-ЗАЙЫПТЫЛЫҚТЫ) БҰЗУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

238-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін негіздер

1. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші, белгіленген тәртіппен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға құқығы бар ерлі-зайыптылардың біреуінің өтініші некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуге негіздер болып табылады.

2. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды тіркеуші органдарда мемлекеттік тіркеу кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ және бір-біріне мүліктік және өзге де талаптар қоймайтын ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға өзара келісімі кезінде жүргізіледі.

3. Алып тасталды - ҚР 07.07.2020 № 361-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

4. Ерлі-зайыптылардың ортақ кәмелетке толмаған балаларының болуына қарамастан, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу ерлі-зайыптылардың біреуінің өтініші бойынша:

1) жұбайын хабар-ошарсыз кеткен деп тану туралы соттың заңды күшіне енген шешімінің;

2) жұбайын әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп тану туралы соттың заңды күшіне енген шешімінің;

3) жұбайының қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталғандығы туралы сот үкімінің негізінде тіркеуші органдарда бұзылады.

Ескерту. 238-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 07.07.2020 № 361-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

239-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу орны

Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу ерлі-зайыптылардың немесе олардың біреуінің қалауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда жүргізіледі.

Ескерту. 239-бап жаңа редакцияда - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

240-бап. Ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы бірлескен өтініші бойынша некені (ерлі-зайыптылықты)бұзуды мемлекеттік тіркеу мерзімдері

Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуді тіркеуші орган некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы бірлескен өтініш берілген күннен бастап бір ай мерзім өткеннен кейін некені (ерлі-зайыптылықты) бұзушылардың өздері қатысқан кезде жүргізеді.

Мерзімнің өтуі өтініш берілгеннен кейінгі келесі күннен басталады және келесі айдың тиісті күнінде бітеді. Егер бұл күн жұмыс күніне тура келмесе, онда одан кейінгі жұмыс күнi мерзiмнiң аяқталған күнi болып есептеледі.

Айлық мерзімнің қысқартылуы мүмкін емес.

Егер ерлі-зайыптылар некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін өздеріне белгіленген күні тіркеуші органға келе алмаса, олар тіркеуші органға некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтінішпен қайтадан жүгіне алады, ол некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін қайтадан айлық мерзімді тағайындайды.

241-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу туралы өтініш

1. Кәмелетке толмаған ортақ балалары жоқ ерлі-зайыптылардың өзара келісімі бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу, жұбайын хабар-ошарсыз кеткен деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімінің; жұбайын әрекетке қабілетсіз деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімінің; жұбайының қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталғандығы туралы сот үкімінің негізінде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу туралы өтініштердің нысанын Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі бекітеді.

Осы Кодекстің 238-бабының 4-тармағында көзделген некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін негіздер, сондай-ақ соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы заңды күшіне енген шешімі акт жазбаларын мемлекеттік тіркеуге арналған ақпараттық жүйеге электрондық түрде келіп түседі.

2. Осы Кодекстің 238-бабының 2 және 4-тармақтарында көзделген негіздер бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтінішке неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік қоса берілуге тиіс.

Егер ерлі-зайыптыларда осы куәлік жоқ болса және неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасы тіркеуші органда сақталмаса, неке (ерлі-зайыптылық) туралы актінің жазбасын қалпына келтіру талап етіледі.

Өтініш беруші мынадай құжаттарды:

1) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзатын адамдардың жеке басын куәландыратын құжаттарды;

2) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін осы Кодекстің 238-бабының 4-тармағында көзделген негіздерді;

3) қорғаншылық немесе қамқоршылық жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын органның әрекетке қабілетсіз немесе хабар-ошарсыз кеткен деп танылған жұбайдың мүлкіне қорғаншы тағайындау туралы қорытындысын;

4) мемлекеттік бажды төлегені туралы құжатты ұсынуға тиіс.

3. Әрекетке қабілетсіз жұбайдың қорғаншысы басқа адамдардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу туралы мәлімдеме жасауына нотариатта куәландырылған сенімхат негізінде уәкілеттік бере алады.

 4.Ерлі-зайыптылардың бірлескен өтініші негізінде некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуді қоспағанда, егер ерлі-зайыптылардың біреуі некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу үшін тіркеуші органға келе алмаған жағдайда, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексіне сәйкес оларға, оның мүдделерін білдіру үшін сенімхат беріледі.

Ескерту. 241-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

242-бап. Хабар-ошарсыз кеткен деп танылған, әрекетке қабілетсіз немесе ұзақ мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталған адаммен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу

Хабар-ошарсыз кеткен деп танылған, әрекетке қабілетсіз немесе қылмыс жасағаны үшін кемінде үш жыл мерзімге бас бостандығынан айыруға сотталған адаммен некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеген жағдайда, тіркеуші орган өтініш түскен күннен бастап бір апта мерзімде ол туралы қамауда жатқан жұбайға не әрекетке қабілетсіз жұбайдың қорғаншысына немесе хабар-ошарсыз кеткен деп танылған жұбайдың мүлкіне қорғаншыға хабарламаны алған күннен бастап қырық бес күн мерзім белгілей отырып хабарлауға міндетті, осы мерзім ішінде олар некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтініш бойынша өздерінің арасында дау бар екені туралы жазбаша хабарлауға құқылы.

Белгіленген мерзімдерде жауаптың болмауы, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзудан бас тарту некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу үшін кедергілер болып табылмайды.

Ескерту. 242-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

243-бап. Ерлі-зайыптылардың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзғаннан кейін тектерін сақтауы немесе өзгертуі

Некеге отыру (ерлі-зайыптылыққа тұру) кезінде өз тегін басқа текке өзгерткен жұбай, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу кезінде ортақ тегін сақтау немесе осы тегін некеге дейінгі тегіне өзгерту туралы некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы өтініште көрсетуге тиіс.

Соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешімі негізінде тегін өзгерткен кезде азамат жеке басын куәландыратын құжаттарды бір айлық мерзімде ауыстыруға міндетті.

Тегі өзгертілген жеке басын куәландыратын құжаттарды уәкілетті мемлекеттік орган соттың некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы шешімі негізінде береді.

Ескерту. 243-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

244-бап. Шетелдіктермен немесе азаматтығы жоқ адамдармен некені (ерлі-зайыптылықты)бұзуды мемлекеттік тіркеу

1. Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдіктер немесе азаматтығы жоқ адамдар арасындағы некені (ерлі-зайыптылықты), сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында шетелдіктер арасындағы некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүргізіледі.

2. Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде тұратын Қазақстан Республикасының азаматы Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұратын жұбайымен (зайыбымен) некені (ерлі-зайыптылықты) оның азаматтығына қарамастан Қазақстан Республикасының сотында бұзуға құқылы. Егер Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес некені (ерлі-зайыптылықты) тіркеуші органда бұзуға жол берілген жағдайда, неке (ерлі-зайыптылық) Қазақстан Республикасының шетелдегi мекемелерiнде бұзылуы мүмкін.

3. Қазақстан Республикасының азаматтары мен шетелдіктер немесе азаматтығы жоқ адамдар арасында Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде тиісті шет мемлекеттің заңнамасын сақтай отырып, жасалған некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

4. Шетелдіктер арасында Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тиісті шет мемлекеттің заңнамасын сақтай отырып, жасалған некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

245-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы акт жазбасының мазмұны

Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы акт жазбасына мынадай мәліметтер:

1) бұрынғы ерлі-зайыптылардың әрқайсысының тегі неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғанға дейінгі және одан кейінгі, аты, әкесінің аты (егер бар болса), туған күні, айы, жылы мен туған жері, жасы, азаматтығы, егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе, ұлты, тұрғылықты жері және заңды мекенжайы, білімі, табыс көзі немесе жұмыс орны, некенің (ерлі-зайыптылықтың) саны туралы мәліметтер;

2) неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы акт жазбасының жасалған күні, нөмірі және неке қиюды (ерлі-зайыпты болуды) мемлекеттік тіркеу жүргізілген тіркеуші органның атауы;

3) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға негіз болып табылатын құжат;

4) некенің (ерлі-зайыптылықтың) тоқтатылған күні;

5) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзған адамдардың жеке басын куәландыратын құжаттардың деректемелері;

6) мемлекеттік бажды төлегені туралы мәліметтер;

7) өтініш беруші туралы мәліметтер;

8) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәліктің сериясы мен нөмірі енгізіледі.

246-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік беру

Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы акт жазбасының негізінде белгіленген үлгідегі некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлікті тіркеуші орган олардың өтініші бойынша некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеу уақытына қарамастан, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу мемлекеттік тіркелген орны бойынша ерлі-зайыптылардың әрқайсысына береді.

247-бап. Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік

Некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік мынадай мәліметтерді:

1) атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін неке (ерлі-зайыптылық) бұзылғанға дейінгі және одан кейінгі, туған күні, айы, жылы мен туған жерін, азаматтығын, егер бұрынғы ерлі-зайыптылардың әрқайсысының жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса, ұлтын;

2) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуге негіз болып табылатын құжат туралы мәліметтерді;

3) некенің (ерлі-зайыптылықтың) тоқтатылған күнін;

4) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы актінің жасалған күні мен нөмірін;

5) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік берілген адамның атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін;

6) құжаттың берілген күнін және оны берген тіркеуші органның атауын;

7) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәліктің сериясы мен нөмірін;

8) некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуды мемлекеттік тіркеуді жүзеге асырған тіркеуші органның атауын қамтиды.

Ескерту. 247-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

29-тарау. БАЛА АСЫРАП АЛУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

Ескерту. 29-тарау алып тасталды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

30-тарау. АТЫН, ӘКЕСІНІҢ АТЫН ЖӘНЕ ТЕГІН АУЫСТЫРУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

257-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруды мемлекеттік тіркеу үшін негіз

Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруды мемлекеттік тіркеуді он алты жасқа толған және атын және (немесе) әкесінің атын, тегін ауыстыруға тілек білдірген адамның жеке өтініші бойынша тіркеуші органдар жүргізеді.

Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру мынадай дәлелді себептер:

1) атының, әкесiнiң атының, тегiнiң оғаш естiлуi;

2) атының, әкесiнiң атының, тегiнiң айтуға қиындық келтіруі;

3) егер некені (ерлі-зайыптылықты) мемлекеттік тіркеу кезінде некеге дейiнгі тектерінде қалса, жұбайымен ортақ текте болғысы келген жұбайдың тілегі;

4) егер неке (ерлі-зайыптылық) бұзылған кезде бұл туралы мәлімделмесе, некеге дейiнгi тегiн алғысы келуі;

5) бұрынғы некеден (ерлі-зайыптылықтан) туған балаларымен ортақ текте болғысы келуі;

6) жұбайы қайтыс болған жағдайда некеге дейiнгi тегiн алғысы келуі;

7) жұбайы қайтыс болған жағдайда өтiнiш берушi некеге дейiнгi тегiнде болғанда, балаларымен ортақ текте болғысы келуі;

8) өтініш беруші таңдаған ата-аналарының бірінің ұлтына (ата-аналарының ұлты әртүрлі болған кезде) сәйкес келетін атты және (немесе) текті алғысы келуі;

9) құжаттардағы атынан өзгеше, өмірде нақты қалыптасқан атын алғысы келуі;

10) егер некеге отырған (ерлі-зайыпты болған) кезде жұбайының тегі қабылданса, некеге дейінгі тегін алғысы келуі;

11) ұлттық дәстүрлерге байланысты әкесiнiң немесе атасының аты бойынша текте болғысы келуі;

12) өтініш берушіні іс жүзінде тәрбиелеген адамның тегі мен аты бойынша текті және (немесе) әкесінің атын алғысы келуі;

13) жынысын хирургиялық жолмен өзгерткен кезде таңдаған жынысқа сәйкес келетін атты, әкесінің атын, текті алғысы келуі кезінде жүргізіледі.

Ескерту. 257-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

258-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруды мемлекеттік тіркеу орны

Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтініш өтініш берушінің таңдауы бойынша Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органға беріледі.

Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтініш қанағаттандырылған жағдайда мемлекеттік тіркеу өтініш беру жері бойынша жүргізіледі.

Ескерту. 258-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

259-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтініш

Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтініште мынадай мәліметтер:

1) өтініш берушінің аты, әкесінің аты (егер бар болса), тегі;

2) таңдаған аты, әкесінің аты, тегі;

3) атын, әкесінің атын, тегін ауыстырудың себептері көрсетілуге тиіс.

260-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруды мемлекеттік тіркеу туралы өтінішті қарау тәртібі

Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтініш қарауды тіркеуші орган Қазақстан Республикасының әкімшілік рәсімдер туралы заңнамасында белгіленген тәртіппен жүргізеді.

Ескерту. 260-бап жаңа редакцияда - ҚР 29.06.2020 № 351-VI Заңымен (01.07.2021 бастап қолданысқа енгізіледі).

261-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтінішке қоса берілетін құжаттардың тізбесі

Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы өтінішке өтініш берушінің атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруды өтінуіне байланысты себептерді растайтын мынадай құжаттар:

1) өтініш берушінің туу туралы куәлігі;

2) егер өтініш беруші некеде тұрса (ерлі-зайыпты болса), неке қию (ерлі-зайыпты болу) туралы куәлік;

3) егер өтініш берушінің кәмелетке толмаған балалары болса, баланың туу туралы куәліктері;

4) егер оларды тіркеуші органдар тіркеген болса, бала асырап алу туралы куәлік не әке болуды анықтау туралы куәлік;

5) егер өтініш беруші некені (ерлі-зайыптылықты) бұзуға байланысты өзіне некеге дейінгі тегін беру туралы өтініш жасаса, некені (ерлі-зайыптылықты) бұзу туралы куәлік;

6) өтініш берушінің екі фотосуреті қоса беріледі.

Қажет болған жағдайда, өтініш берушінің атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруды өтінуіне байланысты себептерді растайтын қосымша құжаттар талап етіледі.

262-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруды мемлекеттік тіркеуден бас тарту

Тіркеуші органның атын, әкесінің атын, тегін ауыстырудан бас тартуына сот тәртібімен шағым жасалуы мүмкін.

263-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы акт жазбасының мазмұны

Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы акт жазбасына мынадай мәліметтер:

1) адамның мемлекеттік тіркеуге дейінгі және одан кейінгі аты, әкесінің аты (егер бар болса), тегі;

2) туған күні, айы, жылы, туған жері;

3) азаматтығы, егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілген болса, ұлты;

4) тіркелген жері, туу туралы акт жазбасының жасалған күні және нөмірі;

5) атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы жазбаның негізі;

6) жеке басын куәландыратын құжаттардың деректемелері;

7) мемлекеттік баждың төленгені туралы мәліметтер; 

8) құжаттың берілген күні және оны берген тіркеуші органның атауы;

9) атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы куәліктің сериясы мен нөмірі енгізіледі.

264-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруға байланысты өзгертуге жататын мәліметтер

Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруға байланысты бұл туралы акт жазбасының негізінде адамның өзіне қатысты жасалған туу туралы акт жазбасына ғана өзгеріс енгізіледі. Басқа жазбаларға өзгерістер енгізу жүргізілмейді.

Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру жүргізілгенін растау үшін белгіленген үлгідегі атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы куәлік көрсетіледі.

265-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы куәлік беру

Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруды мемлекеттік тіркеу жасалғаннан кейін азаматқа атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы куәлік беріледі.

Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы куәлік тек қана ауыстыру жүргізілген адамға мемлекеттік тіркеу орны бойынша беріледі.

266-бап. Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы куәлік

Атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы куәлік мынадай мәліметтерді:

1) атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы мемлекеттік тіркеуге дейінгі және одан кейінгі атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін;

2) туған күні, айы, жылы мен туған жерін;

3) атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы акт жазбасының жасалған күнін және нөмірін;

4) атын, әкесінің атын, тегін ауыстыруды мемлекеттік тіркеуді жүргізген тіркеуші органның атауын;

5) атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы куәліктің берілген күнін;

6) атын, әкесінің атын, тегін ауыстыру туралы куәліктің сериясы мен нөмірін;

7) құжат берген тіркеуші органның атауын қамтиды.

Ескерту. 266-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

267-бап. Азаматтың аты, әкесінің аты, тегі ауыстырылғаны туралы хабарланатын мемлекеттік органдар тізбесі

Ескерту. 267-бап алып тасталды - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

31-тарау. ҚАЙТЫС БОЛУДЫ МЕМЛЕКЕТТІК ТІРКЕУ

268-бап. Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу үшін негіз

Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу үшін:

1) медициналық ұйым берген, қайтыс болу туралы белгіленген нысандағы құжат;

2) қайтыс болу фактісін белгілеу туралы немесе адамды қайтыс болды деп жариялау туралы соттың заңды күшіне енген шешімі негіз болып табылады.

269-бап. Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу орны

Қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу Қазақстан Республикасының аумағындағы кез келген тіркеуші органда жүргізіледі.

Ескерту. 269-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

270-бап. Қайтыс болу туралы мәлімдеме

1. Қайтыс болу туралы мәлімдемені қайтыс болған адаммен бірге тұрған адамдар, ал ондай адамдар болмаған жағдайда көршілері, тұрғын-үй пайдалану ұйымдарының қызметкерлері, жергілікті атқарушы органдар, қайтыс болған адамды күтіп-баққан не адам сонда қайтыс болған ұйымның әкімшілігі немесе мәйітті тапқан ішкі істер органы жазбаша нысанда береді.

Осы Кодекстің 268-бабында көзделген қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу үшін негіздер акт жазбаларын мемлекеттік тіркеуге арналған ақпараттық жүйеге электрондық түрде келіп түседі.

Егер мәлімдеме беруге уәкілеттік берілген адамдар медициналық ұйым белгіленген нысандағы құжатты берген немесе соттың қайтыс болу фактісін анықтау немесе адамды қайтыс болды деп жариялау туралы шешімі заңды күшіне енген күннен бастап үш жұмыс күні ішінде қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу туралы өтініш бермесе, онда тіркеуші орган акт жазбаларын мемлекеттік тіркеуге арналған ақпараттық жүйеге келіп түскен қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу негізіне сәйкес қайтыс болуды мемлекеттік тіркеу туралы жазбаны өз бетінше жүргізеді.

2. Мәйіттері танылмаған және талап етілмеген адамдардың қайтыс болуын мемлекеттік тіркеу туралы өтінішті қайтыс болған адамның тұрған жері бойынша сот-медициналық сараптамасы ұйымының лауазымды адамы жазбаша нысанда береді.

3. Мәлімдеме жасаушы қайтыс болу туралы мәлімдемеде қайтыс болған адам туралы мынадай мәліметтерді: қайтыс болған адамның атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін, туған жылын, соңғы тұрғылықты жерін және оның отбасылық жағдайын, қайтыс болған жылын, айы мен күнін, қайтыс болу себебін, сондай-ақ қайтыс болу туралы мәлімдеме жасаған адамның атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін және тұрғылықты жерін көрсетеді.

4. Қайтыс болуды тіркеу кезінде қайтыс болған адамның жеке басын куәландыратын құжаттары, әскери билеті тіркеуші органға тапсырылуға жатады.

Ескерту. 270-бапқа өзгерістер енгізілді - ҚР 2013.01.29 N 74-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі); 25.11.2019 № 272-VI (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

271-бап. Мәйіттері танылмаған және талап етілмеген адамдардың қайтыс болуын мемлекеттік тіркеу

Мәйіттері танылмаған және талап етілмеген адамдардың қайтыс болуын мемлекеттік тіркеуді тіркеуші органдар мәйіттің жатқан жері бойынша немесе сот-медициналық сараптаманың қорытындысын берген жер бойынша жүргізеді.

Мәйіттері танылмаған адамдардың қайтыс болуын мемлекеттік тіркеу кезінде қайтыс болу туралы актінің жазбасына қайтыс болу туралы медициналық куәлікте қамтылған, мемлекеттік тіркеу үшін қажетті мәліметтер ғана енгізіледі.

Егер қайтыс болған адам кейіннен танылған болса, ол туралы жетіспейтін мәліметтер қайтыс болу туралы медициналық куәліктің және мәлімдеме жасаушының жазбаша өтінішінің негізінде қайтыс болу туралы актінің жазбасына қорытынды жасалмастан енгізіледі.

Мәйіттері танылмаған және талап етілмеген адамдардың мемлекеттік тіркелгені туралы жергілікті атқарушы органдардың тиісті қызметіне Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі белгілеген нысан бойынша қайтыс болу туралы анықтама беріледі.

272-бап. Қайтыс болу туралы акт жазбасының мазмұны

Қайтыс болу туралы акт жазбасына мынадай мәліметтер:

1) қайтыс болған адамның аты, әкесінің аты (егер бар болса), тегі, туған күні, айы, жылы мен туған жері, соңғы тұрғылықты жері, жынысы, азаматтығы, егер жеке басын куәландыратын құжатта көрсетілсе, ұлты, қайтыс болған күні мен орны;

2) қайтыс болу фактісін растайтын құжаттың негізінде қайтыс болу себебі;

3) қайтыс болу фактісін растайтын құжат;

4) қайтыс болу туралы мәлімдеме жасаған мәлімдеме жасаушының аты, әкесінің аты (егер бар болса), тегі, тұрғылықты жері не органның, ұйымның атауы және заңды мекенжайы;

5) қайтыс болу туралы куәліктің сериясы мен нөмірі енгізіледі.

273-бап. Қайтыс болу туралы куәлік беру

Қайтыс болу мемлекеттік тіркелгеннен кейін қайтыс болған адамның мұрагерлерінің аясына кіретін жақын туыстарына, басқа адамдарға не қайтыс болған адам қамқорлықтарында болған азаматтарға, сондай-ақ қайтыс болған адам тұрған немесе жазасын өтеген мемлекеттік ұйымдар әкімшілігінің өкілдеріне қайтыс болу туралы куәлік беріледі.

Басқа туыстарына қайтыс болу туралы куәлік мұрагерлік іс қарауында жатқан нотариустың хабарламасы бойынша беріледі.

Мәйіттері танылмаған және талап етілмеген адамдардың қайтыс болуы туралы куәлік қайтыс болу туралы акт жазбасына барлық қажетті мәліметтер енгізілгеннен кейін ғана беріледі.

Ескерту. 273-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 21.01.2019 № 217-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

274-бап. Қайтыс болу туралы куәлік

Қайтыс болу туралы куәлік мынадай мәліметтерді:

1) қайтыс болған адамның атын, әкесінің атын (егер бар болса), тегін, туған күні, айы, жылы мен туған жерін, жасын, қайтыс болған күні мен орнын;

2) қайтыс болу туралы акт жазбасының жасалған күні мен нөмірін;

3) құжаттың берілген күнін және оны берген тіркеуші органның атауын;

4) қайтыс болу туралы куәліктің сериясы мен нөмірін;

5) қайтыс болуды мемлекеттік тіркеуді жүзеге асырған тіркеуші органның атауын қамтиды.

Ескерту. 274-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 25.11.2019 № 272-VI Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

7-БӨЛІМ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ НЕКЕ-ОТБАСЫ ЗАҢНАМАСЫ

НОРМАЛАРЫНЫҢ ҚОЛДАНЫЛУЫ

32-тарау. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ НЕКЕ-ОТБАСЫ ЗАҢНАМАСЫ

НОРМАЛАРЫНЫҢ ШЕТЕЛДІКТЕРГЕ ЖӘНЕ АЗАМАТТЫҒЫ ЖОҚ АДАМДАРҒА ҚОЛДАНЫЛУЫ

275-бап. Ерлі-зайыптылардың мүліктік емес және мүліктік жеке құқықтары мен міндеттері

Ерлі-зайыптылардың мүліктік емес және мүліктік жеке құқықтары мен міндеттері аумағында өздері бірге тұратын тұрғылықты жері бар мемлекеттің заңнамасымен, ал бірге тұратын тұрғылықты жері болмаған кезде аумағында олардың соңғы бірге тұратын тұрғылықты жері болған мемлекеттің заңнамасымен айқындалады. Бұрын бірге тұратын тұрғылықты жері болмаған ерлі-зайыптылардың мүліктік емес және мүліктік жеке құқықтары мен міндеттері Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады.

276-бап. Әке (ана) болуды анықтау және оны даулау

1. Әке (ана) болуды анықтау және оған дау айту бала туған кезде азаматы болған мемлекеттің заңнамасымен айқындалады.

2. Әке (ана) болуды анықтаудың және оған дау айтудың тәртібі Қазақстан Республикасының аумағында Қазақстан Республикасының заңнамасымен айқындалады. Егер Қазақстан Республикасының заңнамасында тіркеуші органдарда әке (ана) болуды анықтауға жол берілсе, баланың Қазақстан Республикасының аумағынан тыс жерлерде тұратын ең болмаса біреуі Қазақстан Республикасының азаматы болып табылатын ата-аналары әке (ана) болуды анықтау туралы Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерiне өтініш беруге құқылы.

277-бап. Ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері

Ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері, оның ішінде ата-аналардың балаларын күтіп-бағу жөніндегі міндеті аумағында олардың бірге тұратын тұрғылықты жері бар мемлекеттің заңнамасымен айқындалады. Ата-аналар мен балалардың бірге тұратын тұрғылықты жері болмаған кезде ата-аналардың және балалардың құқықтары мен міндеттері бала азаматы болып табылатын мемлекеттің заңнамасымен айқындалады. Талапкердің талап етуі бойынша алименттік міндеттемелерге және ата-аналар мен балалардың арасындағы басқа да қатынастарға аумағында бала тұрақты тұрып жатқан мемлекеттің заңнамасы қолданылуы мүмкін.

278-бап. Кәмелетке толған балалардың, сондай-ақ отбасының басқа да мүшелерінің алименттік міндеттемелері

Ата-аналардың пайдасына алименттік міндеттемелер, сондай-ақ отбасының басқа да мүшелерінің алименттік міндеттемелері аумағында олардың бірге тұратын тұрғылықты жері бар мемлекеттің заңнамасымен айқындалады. Бірге тұратын тұрғылықты жері болмаған кезде мұндай міндеттемелер алимент алуға құқығы бар адам азаматы болып табылатын мемлекеттің заңнамасымен айқындалады.

279-бап. Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде тұратын Қазақстан Республикасы азаматтарының азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу

1. Қазақстан Республикасынан тыс жерде тұрақты немесе уақытша тұратын Қазақстан Республикасының азаматтарына қатысты азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеуді Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерi жүргізеді және олар жасаған акт жазбалары Қазақстан Республикасының астанасы әкімдігінің тіркеуші органына беріледі.

2. Қазақстан Республикасының шетелдегі мекемелерiнде азаматтық хал актілерін мемлекеттік тіркеу кезінде, егер мүдделі адамдар Қазақстан Республикасының азаматтары болып табылса, Қазақстан Республикасының заңнамасы қолданылады.

Ескерту. 279-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 29.09.2014 N 239-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

280-бап. Азаматтық хал актілерінің жасалуын растайтын шет мемлекеттердің құжаттарын тану

Қазақстан Республикасының азаматтарына, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға қатысты тиісті мемлекеттердің заңдары бойынша шет мемлекеттердің құзыретті органдары берген Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде азаматтық хал актілерінің жасалғанын растайтын құжаттар, егер олар Қазақстан Республикасының заңнамасына қайшы келмесе, сондай-ақ консулдық ресмилендірілген не арнайы мөртаңба (апостиль) болған кезде Қазақстан Республикасында жарамды деп танылады.

Қазақстан Республикасының құзыретті органдары босқындар мен мәжбүрлеп қоныс аударушыларға бұрынғы тұрған жері бойынша неке қию (ерлі-зайыпты болу), туу туралы куәліктерді және азаматтық хал актілерінің басқа да құжаттарын алуға жәрдем көрсетуге міндетті.

33-тарау. ҚОРЫТЫНДЫ ЖӘНЕ ӨТПЕЛІ ЕРЕЖЕЛЕР

281-бап. Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасын бұзғаны үшін жауаптылық

Қазақстан Республикасының неке-отбасы заңнамасын бұзу Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа әкеп соғады.

282-бап. Осы Кодексті қолдану тәртібі

1. Осы Кодекс оны қолданысқа енгізгеннен кейін туындаған құқықтық қатынастарға қолданылады.

2. Осы Кодекстің 112-бабы 2-тармағының 8), 9) және 10) тармақшаларының ережелері қолданысқа енгізілген күнге дейін Қазақстан Республикасының аумағында аккредиттеуді алған бала асырап алу жөніндегі агенттіктер көрсетілген тармақшалардың ережелері қолданысқа енгізілген күннен бастап бір жыл ішінде Қазақстан Республикасының балалардың құқықтарын қорғау жөніндегі уәкілетті органына тиісті міндеттемелер ұсынуға міндетті.

3. Осы баптың 2-тармағында көрсетілген мерзім өткен соң осы Кодекстің 112-бабының 2-тармағы 8), 9) және 10) тармақшаларының ережелеріне сәйкес міндеттемелер ұсынбаған бала асырап алу жөніндегі агенттіктер Қазақстан Республикасының аумағында өз қызметін тоқтатады.

Ескерту. 282-бап жаңа редакцияда - ҚР 09.04.2016 № 501-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

283-бап. Осы Кодексті қолданысқа енгізу тәртібі

1. Осы Кодекс алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

2. "Неке және отбасы туралы" 1998 жылғы 17 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының (Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы, 1998 ж., № 23, 430-құжат; 2001 ж., № 24, 338-құжат; 2004 ж., № 23, 142-құжат; 2006 ж., № 1, 5-құжат; 2007 ж., № 3, 20-құжат; № 9, 67-құжат; № 20, 152-құжат; 2011 ж., № 6, 49-құжат) күші жойылды деп танылсын.

© 2012. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК

Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы

Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 26 желтоқсандағы № 518-ІV Кодексі.